ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ ΤΟΥ κ.ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Θ. ΒΟΥΡΛΗ
"ΔΟΓΜΑΤΙΚΟΗΘΙΚΑΙ ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΨΑΛΜΩΔΙΑΣ "
Ἡ διδακτορική διατριβή τοῦ κ. Ἀθανασίου Θ. Βουρλῆ μέ τίτλο "ΔΟΓΜΑΤΙΚΟΗΘΙΚΑΙ ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΨΑΛΜΩΔΙΑΣ "ἀξίζει νά προβληθεῖ ὡς μία ἄξια πολυπλεύρως τεκμηριωμένη προσπάθεια ἀναδείξεως ὄχι μόνο τῆς ὀρθοδόξου ψαλμωδίας ἀλλά καί γενικότερα τοῦ θεοδότου χαρίσματος τοῦ ἀνθρωπίνου λόγου.
Διά ἱστορικῶν καί θεανθρωπίνων ἐπιχειρημάτων μεστῶν ἀπό σαφήνεια καί πληρότητα καί ὑπερεκχειλιζόντων ἀπό ἁγιογραφικές καί ἁγιοπατερικές μαρτυρίες μᾶς ἐκθέτει τήν πορεία καί τή μοναδικότητα τῆς Βυζαντινῆς ψαλμωδίας πού μέ μανία κάποιοι γνωστικοί εἰδικοί τήν καταπολεμοῦν ὡς σκουριασμένη, δυσνόητη ,ξύλινη καί βαρετή.
Σάν πρόκληση - πρόσκληση μελέτης τῆς συγκεκριμένης διατριβῆς θά σταθῶ σέ πέντε σημεῖα :
α) "...Οἱ ἐν πτώσει ζῶντες καί πληθυνόμενοι ἄνθρωποι ἐλησμόνησαν ἤ διεστρέβλωσαν τήν δοξολογικήν μετά τοῦ Θεοῦ σχέσιν. Ὁ Θεός ὅμως φιλανθρώπως φερόμενος καί ἐξ ἀπείρου ἀγάπης κινούμενος κατεργάζεται τήν σωτηρίαν τῶν ἀνθρώπων χρησιμοποιῶν πρός τόν σκοπόν αὐτόν τήν ψαλμωδίαν ( εἴτε μέσῳ τῆς φυσικῆς εἴτε μέσῳ τῆς ὑπερφυσικῆς θείας ἀποκαλύψεως ) , ὡς μέσον ἐπανασυνδέσεως τῶν ἀνθρώπων μετ'Αὐτοῦ , ἀνάλογον μάλιστα τῆς πνευματικῆς αὐτῶν καταστάσεως καί δεκτικότητος. Προκύπτει ἑπομένως διάφορος ψαλμωδία εἰς τούς ἐντός καί ἐκτός τῆς θ.ὑπερφυσικῆς Ἀποκαλύψεως ζῶντας ἀνθρώπους καί ὅπως δήποτε οὐχί ἡ αὐτή τῆς προπτωτικῆς καταστάσεως, περί τῆς ὁποίας δέν γνωρίζομεν λεπτομερείας...".
β)"...Μέσῳ τῆς τοιαύτης ψαλμωδίας καλλιεργεῖται ἡ μεσσιανική ἀντίληψις καί ἡ ἐλπίς τῆς σωτηρίας. Κηρύσσεται ἡ περί τοῦ ἑνός Θεοῦ διδασκαλία , ἡ ἐξ Αὐτοῦ ἐκ τοῦ μηδενός δημιουργία τοῦ κόσμου καί δή τοῦ ἀνθρώπου καί ἡ πτῶσις αὐτοῦ , ἡ παντοδυναμία , ἡ πρόνοια , ἡ δικαιοσύνη , ἡ ἁγιότης , ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ...Δίδεται , ἐν ἄλλοις λόγοις,... ἡ ἀναγκαία δογματικοηθικἠ διδασκαλία ..."
γ)..."Ὁ φωνητικός τρόπος ψαλμωδίας , τόν ὁποῖον αὐτός ὁ Κύριος καί οἱ μαθηταί του χρησιμοποιοῦν κατά τό ν Μυστικόν Δεῖπνον καί ἐμμέσως καθιεροῦν , ἀνταποκρίνεται πλήρως εἰς τόν "πνευματικόν"καί "λογικόν"χαρακτῆρα τῆς χριστιανικῆς λατρείας,...
...Ἡ ἐν τῇ χριστιανικῇ λατρείᾳ διατήρησις τῆς φωνητικῆς ψαλμῳδίας ἔχει βαθυτάτην θεολογικήν σημασίαν καί δέν ἀποτελεῖ λεπτομέρειάν τινα λατρευτικῆς προτιμήσεως , οὔτε ὀπισθοδρομικήν στάσιν ἔναντι τῆς ἐξελίξεως τῆς μουσικῆς τέχνης....
...Ἡ φωνητική ψαλμῳδία ἀποτελεῖ ἀναμφισβήτητον λειτουργικήν παράδοσιν τῆς Ἀποστολικῆς ἐποχῆς τῆς Ἐκκλησίας. Ἔπειτα ἀξιοποιεῖται δι'αὐτῆς κατά τόν καλύτερον τρόπον αὐτός οὗτος ὁ ἄνθρωπος (δι'ὅν Χριστός ἀπέθανε) καί δή ἡ φωνή αὐτοῦ. ...
...Τά στοιχεῖα τῆς φωνητικῆς ψαλμωδίας (ὁ λόγος , τό μέλος καί ὁ ρυθμός), δέν εἶναι ὑλικά , ἀλλά πνευματώδη καί μυστηριώδη παράγωγα τῶν ἁρμονικῶν ψυχοσωματικῶν λειτουργιῶν τοῦ ἀνθρώπου...".
δ)...Ὁ ἀνθρώπινος λόγος εἶναι πρόσκαιρος καί "ἀνυπόστατος", κατ'ἀντιστοιχίαν τῆς θνητότητος τοῦ ἀνθρώπου. Ἀντιθέτως , ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ εἶναι αἰώνιος , ὡς καί ὁ Θεός.
" Ἐπειδή γάρ ἡ ἡμετέρα φύσις ἐπίκηρός ἐστι καί εὐδιάλυτος, διά τοῦτο καί ὁ λόγος ἡμῶν ἐστιν ἀνυπόστατος". Ὁ Θεός ὅμως "ἔχει τόν ἑαυτοῦ λόγον ἐξ αὐτοῦ γεννώμενον, οὐ κατά τόν ἡμέτερον λόγον ἀνυπόστατον καί εἰς ἀέρα χεόμενον, ἀλλ'ἐνυπόστατον, ζῶντα, τέλειον, οὐκ ἔξω αὐτοῦ χωροῦντα, ἀλλ'ἐν αὐτῷ ἀεί ὄντα".
( Ἁγ. Ἰω. Δαμασκηνοῦ)
Ὁ Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος διδάσκει ὅτι "ὥσπερ γάρ ὁ λόγος ὁ ἐμός ἀπό τῆς ψυχῆς μου γεννᾶται , οὕτω καί ὁ Υἱός ἀπό τοῦ Πατρός ἐτέχθη". " Ὁ Χριστός , κατά ταῦτα, εἶναι πρωτότυπον τῆς τοῦ ἀνθρώπου δημιουργίας"....
..."Πέρα τῶν χριστολογικῶν πατερικῶν συσχετίσεων τῶν ψυχοσωματικῶν λειτουργιῶν , σύμφωνα μέ τόνἍγ. Γρηγόριο Νύσση ὁ νοῦς παρομοιάζεται διά τινος ἐμπείρου μέν,ἀλλ'ἀφώνου μουσικοῦ ,ἐνῷ αἱ σωματικαί αἰσθήσεις, δι'ὧν ἐξωτερικεύονται τῆς διανοίας αἱ παρορμήσεις, παρομοιάζονται διά τῶν πολυειδῶν μουσικῶν ὀργάνων"....
ε)...Σύμφωνα μέ τόν Ἀντ. Ἀλυγιζάκη "Τό περιεχόμενο τῆς κοσμικοποιημένης πολυφωνικῆς λειτουργικῆς μουσικῆς τῆς Δύσεως δέν εἶναι ὁ Θεός ἀλλά ὁ ἄνθρωπος"....
...Σύμφωνα μέ τόν π. Γεώργιο Μεταλληνό "ὁ θεολογικός λόγος τῆς λατρείας ἔχει τήν δική του ἱστορική σάρκα-ἔνδυμα, τή λατρευτική μουσική , πού δένεται ἀναπόσπαστα μαζί του ,ὅπως ὁ Θεῖος Λόγος μέ τήν σάρκωσή του ἔλαβε ἀνθρώπινη σάρκα ἀπό τήν Παναγία Παρθένο".
Ὕστερα ἀπό αὐτήν τήν ἐλάχιστη γεύση ἄς ἀφήσουμε τόν ἀναγνώστη νά ἀπολαύσει διά μέσῳ αὐτῆς τῆς διατριβῆς τό ὕψος , τό πλάτος καί τό βάθος τῆς θεοπνεύστου ψαλμωδίας.