Ἡ ἀνομία τῶν λειτουργικῶν μεταφράσεων καί ἡ διαστροφή τῆς ὀρθοδόξου Λατρείας.

(συνυπογράφουν 13 πατέρες).

[Ὅσα ἀκολουθοῦν δέν ἔχουν σκοπό τήν ἀναίρεση τῶν ἐπιχειρημάτων τῶν ἐπιδόξων μεταρρυθμιστῶν τῆς ὀρθοδόξου Λατρείας καί δή τῶν ὑπερμάχων τῆς μεταφράσεως τῶν κειμένων της.  Αὐτό ἔχει γίνει πρό πολλοῦ μέ τή δημοσίευση εἰσηγήσεων καί κειμένων τῶν καθηγητῶν Πανεπιστημίου π. Θεοδώρου Ζήση[1], κ. Σταύρου Κουρούση[2] καί τοῦ δόκτορος Φιλοσοφίας κ. Φώτη Σχοινᾶ. Ὁ τελευταῖος εἰδικά  ἐπέφερε συντριπτικά κατάγματα στήν ἀναγεννησιακή μανία «διορθώσεως» τῶν μεταρρυθμιστῶν μέ τή βοήθεια ὄχι μόνο τῆς Παραδόσεως ἀλλά καί πάσης ἀνθρωπιστικῆς ἐπιστήμης δηλ. μέ γλωσσολογικά, φιλολογικά,  φιλοσοφικά, ψυχολογικά καί λογικά ἐπιχειρήματα καί τήν παράθεση πλουσιωτάτης ἑλληνικῆς καί ξένης βιβλιογραφίας[3].  Νηφάλιες καί πολύ χρήσιμες κρίνουμε καί τίς τοποθετήσεις τοῦ πρεσβυτέρου π. Ἀθανασίου Λαγουροῦ διατυπωμένες ὑπό μορφή 14 ἐρωτήσεων καί δημοσιευμένες πρόσφατα στό περιοδικό Χριστιανική Βιβλιογραφία[4].

Στόχος τῶν παρακάτω σκέψεων εἶναι ἡ μέσω παραδειγμάτων παρουσίαση τῶν ἁπτῶν συνεπειῶν μιᾶς  συγκεκριμένης πειραματικῆς ἐφαρμογῆς, δηλαδή μεταφράσεων κειμένων τῆς ἀμωμήτου ὀρθοδόξου λατρείας οἱ ὁποῖες ἐπεβλήθησαν ὑπό συγκεκριμένου Μητροπολίτου στούς ἱερεῖς πρός χρῆσιν στήν καθ’ ἡμέραν Λατρεία].

Τίς δώσει κεφαλῇ μου ὕδωρ καί ὀφθαλμοῖς μου πηγήν δακρύων καί κλαύσομαι τόν λαόν τοῦτον; ...βολίς τιτρώσκουσα ἡ γλῶσσα αὐτῶν, δόλια τά ρήματα αὐτῶν...Ἡ σκηνή μου ἐταλαιπώρησεν, ὤλετο, καί πᾶσαι αἱ δέρρεις μου διεσπάσθησαν...οἱ ποιμένες ἠφρονεύσαντο...Οὐκ ἐκάθισα ἐν συνεδρίῳ αὐτῶν παιζόντων» ( Ἱερεμ. 8, 23·  9, 7·  10, 20-21· 15, 17) .

 

Μέ λύπη παρατηροῦμε ὅτι τά τελευταῖα χρόνια ἡ ἁγιωτάτη, Ὀρθόδοξη Λατρεία καί ὅ,τι σχετίζεται μέ αὐτήν ὑπόκειται σέ μιά δῆθεν ἐπιστημονική κριτική, ἐνῷ στήν πραγματικότητα  πολεμεῖται καί ἀλλοιώνεται.  Ἡ τυπική Tάξις καταπατεῖται στό βωμό μιᾶς δῆθεν ποιμαντικῆς· οἱ μυστικές εὐχές θεατρίζονται χάριν μιᾶς προτεσταντικοῦ εἴδους συμμετοχῆς · καινούργιες ἀκολουθίες καί καινούργιες εὐχές ἐφευρίσκονται·  τελοῦνται δύο ἤ καί τρεῖς λειτουργίες τήν ἴδια ἡμέρα, γίνονται λειτουργίες τό ἀπόγευμα ἤ οἱ λειτουργοί κατά τήν προσφορά τῆς Θ. Εὐχαριστίας στρέφονται πρός δυσμάς  λειτουργοῦντες «κατενώπιον τοῦ λαοῦ», παρά πᾶσαν ἀρχαίαν ἐκκλησιαστικήν παράδοσιν.  Κάποιοι κατέβασαν χαμηλά τό ἱερό τέμπλο ἤ τό κατήργησαν.  Τό κακό εἶναι ὅτι ἐπί ἀρχιεπισκοπείας Χριστοδούλου αὐτή ἡ ἐπίθεση κατά τῆς λατρείας ἐνδύθηκε ἐπίσημο μανδύα μέ τή λεγομένη «Ἐπιτροπή Λειτουργικῆς ἀναγεννήσεως», ἡ ὁποία συστηματικῶς ἐργαζόταν γιά τήν εἰσαγωγή καινοτομιῶν στή Λατρεία. Ὑπό τήν ἐπίδρασή της δι’ Ἐγκυκλίου ὁ ἀρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος ἐπέβαλε τήν ἀνάγνωση τοῦ Ἀποστόλου καί τοῦ Εὐαγγελίου καί στή δημοτική[5]. Σέ μιά Ἀνακοίνωση μετά ἀπ’ αὐτή τήν Ἐγκύκλιο προετοιμάζονταν οἱ χριστιανοί νά δεχθοῦν στή λατρεία καί καινούργιους ὕμνους στή δημοτική[6].  Ἄν καί αὐτό τό «πιλοτικό» πρόγραμμα κατέρρευσε, τό κακό προηγούμενο βρῆκε τούς μιμητές καί συνεχιστές του.

 

Ι.  Οἱ κακές παραφράσεις τοῦ Μητροπολίτου Μελετίου

Μεταξύ αὐτῶν, οἱ ὁποῖοι μετέρχονται ποικίλες ἀντιπαραδοσιακές «ποιμαντικές» εἶναι ὁ μητροπολίτης Νικοπόλεως καί Πρεβέζης κ. Μελέτιος, ὁ ὁποῖος ἐπιβάλλει στούς ἱερεῖς τῆς Μητροπόλεώς του α) νά τελοῦν τή Θ. Λειτουργία τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου ἀπό ΔΙΚΗ ΤΟΥ φυλλάδα στήν ὁποία οἱ μυστικές εὐχές, γραμμένες στή δημοτική πρέπει νά διαβάζονται ἐκφώνως.  β) νά τελοῦν τά Ἱ. Μυστήρια καί νά διαβάζουν τίς ποικίλες ἱερατικές εὐχές  στή δημοτική γλώσσα ἀπό ΔΙΚΟ ΤΟΥ εὐχολόγιο.  Σ’ αὐτό τό «εὐχολόγιο» περιέλαβε τήν Ἀκολουθία τοῦ Μικροῦ Ἁγιασμοῦ, τοῦ Ἁγιασμοῦ στά Σχολεῖα, τίς εὐχές τῆς πρώτης, ὀγδόης καί τεσσαρακοστῆς ἡμέρας ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ παιδίου, τήν εὐχή στή γυναῖκα ὅταν ἀποβάληται, τήν ἀκολουθία τοῦ Βαπτίσματος, τοῦ Εὐχελαίου, τοῦ Γάμου καί διάφορες εὐχές ὑπέρ ὑγείας, εἰς βασκανίαν κλπ.[7] γ) νά διαβάζουν σέ ΔΙΚΗΣ ΤΟΥ ἐμπνεύσεως λαϊκή μετάφραση τίς εὐχές τοῦ Μ. Ἁγιασμοῦ καί τῆς Γονυκλισίας κατά τίς ἑορτές τῶν Θεοφανείων καί τῆς Πεντηκοστῆς ἀντιστοίχως.

ΙΙ.   Καινοτομίες σέ ὅλα τά πεδία

Σέ σχέση μέ τήν ἀπ’ αἰῶνος λειτουργική πράξη τῆς Ἐκκλησίας οἱ ἐνέργειες αὐτές τοῦ Σεβασμιωτάτου ἀποτελοῦν ἀνεπίτρεπτες καινοτομίες, στήν οὐσία ἀλλοιώσεις, οἱ ὁποῖες διαστρέφουν τό πνευματικό αἰσθητήριο,  τό ὀρθόδοξο φρόνημα τῶν χριστιανῶν καί τήν πλήρη ἐμπιστοσύνη τους στήν Ἁγία Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία.

Οἱ ἀλλοιώσεις αὐτές πραγματοποιοῦνται στά ἑξῆς πεδία : α) στό γλωσσικό (λεκτικό-ἐκφραστικό) β) στό ποιητικό γ) στό θεολογικό δ) στό ἑρμηνευτικό ε) στό ἐπίπεδο τῆς τυπικῆς Τάξεως καί στ) στό επίπεδο τοῦ οὐσιώδους περιεχομένου τῶν εὐχῶν.

Α) Στό γλωσσικό (λεκτικό - ἐκφραστικό) πεδίο.

Οἱ μεταφράσεις-παραφράσεις, στήν ἀγχώδη προσπάθεια τοῦ μεταφραστοῦ νά δοθοῦν στόν λαό κατανοητά,  «μασημένα» τά ὑψηλά νοήματα τῆς λατρείας καταντοῦν πρόχειρες καί λαϊκιστικές. Κι αὐτό γιατί  ἐκλαϊκευμένη μετάφραση τῶν κειμένων τῆς θείας λατρείας εἶναι ἀδύνατον νά γίνει χωρίς ἀλλοίωση τοῦ περιεχομένου γιά παρά πολλούς λόγους,  π.χ. λόγῳ τοῦ ὑψηλοῦ λατρευτικοῦ ὕφους ἤ τῶν ὑψηλῶν νοημάτων πού περικλείονται στίς εὐχές ἤ λόγῳ τῶν ποιητικῶν σχημάτων πού δέν μεταφράζονται. 

Παραδείγματα[8]

 

 

Οἱ μεταφράσεις αὐτές στεροῦνται σοβαρότητος  καί προκαλοῦν θυμηδία.

Ἡ προχειρότητα ἐπίσης, ὁ λαϊκισμός καί ἡ ποιμαντική «ἀγωνία» ὁδηγεῖ σέ φοβερές ἀνακρίβειες πού «στεγνώνουν» τούς πνευματικούς χυμούς τῶν εὐχῶν καί τίς μεταμορφώνουν σέ πρόχειρες, αὐτοσχέδιες προσευχές. 

 

Παραδείγματα

 

Ἄλλη γλωσσική συνέπεια τῶν μεταφράσεων εἶναι ἡ ἀφαίρεση ἀπό τό λεξιλόγιο τῶν χριστιανῶν ποικίλων λέξεων τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας πού εἶναι φορτισμένες μέ μοναδικό περεχόμενο καί εἶναι συνδεδεμένες μέ τήν Ἁγία Γραφή καί τήν θεολογική και ἀσκητική Παράδοση τῶν Ἁγίων Πατέρων. Αὐτό σημαίνει παντελῆ ἀποξένωση τῶν πιστῶν ἀπό τά ἐμπεριεχόμενα στίς λέξεις αὐτές σωτηριώδη νοήματα καί πλήρη ἀποκοπή τους ἀπό τό πρωτότυπο κείμενο τῆς ἁγίας Γραφῆς, τά κείμενα καί τή θεολογία τῶν Ἁγίων Πατέρων.

 

Παράδειγμα

 

Οἱ λέξεις «ὑπόδειγμα», «κακοπάθεια», «μακροθυμία» ἐξορίζονται ἀπό τόν πνευματικό-μορφωτικό ὁρίζοντα τῶν πιστῶν.  Οἱ Χριστιανοί κατατάσσονται στούς ἠλιθίους, ἀμορφώτους, καί ἀνικάνους νά κατανοήσουν τί σημαίνουν οἱ λέξεις αὐτές.  Ταυτόχρονα ἀπομακρύνονται ἀπό τό νόημα τῆς «κακοπαθείας», ὅπως ὁρίζεται αὐτή στά ἀσκητικά κείμενα. Τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τόν ὅρο «μακροθυμία» πού ἔχει  εὐρύτερο καί δυναμικώτερο περιεχόμενο ἀπό τή λέξη καρτερία καί τά παράγωγά της καί χρησιμοποιεῖται πολύ συχνά γιά νά ἐκφράσει τή....μακροθυμία ( πῶς ἀλλιῶς νά τή μεταφράσουμε ;) τοῦ Δεσπότου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ[9].

 

Β)  Στό ποιητικό πεδίο.  Οἱ μεταφράσεις τοῦ Μητροπολίτου ἀποτελοῦν ἀληθῆ καταστροφή τοῦ ποιητικοῦ λόγου καί τοῦ ρυθμοῦ.

Παράδειγμα

 

Ἄν καί ἡ ποιητική τῶν εὐχῶν εἶναι εὐκολότερα αἰσθητή στόν ἀναγινώσκοντα ἱερέα, ὅμως καί οἱ ἀκροατές πιστοί δέν εἶναι ἄμοιροι αἰσθήσεως τοῦ κάλλους τῶν εὐχῶν.  Κάθε εἰλικρινής ἀναγνώστης μπορεῖ νά δεῖ ἀπό τή μιά τό ζωηρό κείμενο μέ τίς μετρημένες συλλαβές, τόν προσεκτικό τονισμό καί τίς ἐπιλεγμένες λέξεις στήν κατάλληλη σειρά, κι από τήν ἄλλη τήν καταλογάδην μετάφραση · νά συγκρίνει τό ἄψογο ἀπό πάσης πλευρᾶς τῆς εὐχῆς[10] μέ τήν πεζότητα τῆς δῆθεν ἠθικοπλαστικῆς μεταφράσεως.  Ἄς μή μᾶς πεῖ κανείς ὅτι αὐτά δέν ἔχουν σημασία!  Δηλαδή σημασία ἔχει μόνο νά ἐπιβάλλουμε στανικῶς τό θέλημά μας στήν Ἐκκλησία;

Ἐπιτρέπεται νά θυσιάζουμε κυριολεκτικῶς τά πάντα στό βωμό τῆς κατανοήσεως καί μάλιστα κατανοήσεως ἀπό τούς πιστούς τῆς δικῆς μας ἑρμηνείας τῶν εὐχῶν; Ἠ μήπως θά φροντίσουμε νά κάνουμε καλλίτερες, ποιητικότερες μεταφράσεις;  Οἱ νοῦν ἔχοντες ἀντιλαμβάνονται ὅτι αὐτό εἶναι αδύνατον. 

 

Γ)  Στό θεολογικό πεδίο.  Κατά τήν παράφραση τῶν εὐχῶν, ψαλμῶν καί ἀναγνωσμάτων φαίνεται ὅτι μαζί μέ τόν ὑπέρμετρο λαϊκισμό συμβαδίζει ἡ ἐπιπόλαιη θεώρηση τῶν θεολογικῶν νοημάτων τῶν ἱερῶν κειμένων.

Παραδείγματα

 

 

Σχόλια στίς παραπάνω θεολογικές ἀστοχίες

·         Στήν 1^η περίπτωση ἀπουσιάζουν ἀπό τή μετάφραση τά ἐπίθετα «ὑπέρθεε» καί «παντεπίσκοπε».  Γιατί; Εἶναι κατά τή γνώμη τοῦ μεταφραστοῦ περιττά, δέν κατάφερε νά τά ἀποδώσει στή δημοτική ἤ στή βιασύνη του τά λησμόνησε;  Σέ κάθε περίπτωση φανερώνεται ἐλλιπής σεβασμός πρός τήν ἀκρίβεια τῆς ἁγιαστικῆς εὐχῆς.

·         Στή 2^η περίπτωση, ἐκτός ἀπό τίς ἀναλυτικές ἑρμηνευτικές παρεμβάσεις ὁ μεταφραστής μᾶς λέγει κάτι παράδοξο · ὅτι ὁ Χριστός δέχεται «εὐλογία» ἀπό τόν Πρόδρομο!  Ἴσα -ἴσα ὁ ὑμνογράφος στόν προεόρτιο Οἶκο τῆς 5^ης Ἰανουαρίου θέτει στό στόμα τοῦ  Κυρίου τήν ἑξῆς προτροπή πρός τόν Πρόδρομο : «μόνον βάπτισόν με  σ ι ω π ῶ ν καί προσδοκῶν τά ἀπό τοῦ Βαπτίσματος».  Ἐκεῖνο πού διαβάζουμε στήν Εὐχή εἶναι ὅτι ὁ Κύριος «χειροθετεῖται» ἀπό τόν Τίμιο Πρόδρομο καί οὐδέν ἄλλο.      

·         Στήν 3^η περίπτωση τά «μυστικά ρεῖθρα» πού ἀρδεύουν τήν κτίση εἶναι οἱ θεῖες ἄκτιστες ἐνέργειες, οἱ ὁποῖες ἁπλοῦνται σέ ὅλη τή δημιουργία διά τοῦ ἁγιασμοῦ τῶν ὑδάτων.  Πάντως δέν εἶναι ἁπλῶς «τὀ ἁγιασμένο νερό πού τό παίρνει καί τό πίνει ὁ κόσμος ὅλος».

·         Στήν 4^η περίπτωση ἡ μετάφραση δέν ἀποτελεῖ ἁπλή ἀστοχία, ἀλλά ὀλισθαίνει πρός τόν εὐτελισμό τοῦ θεολογικοῦ νοήματος : «Σήμερα ὁλόκληρος ὁ ἄνω κόσμος πανηγυρίζει, σκιρτάει ἀπό χαρά, κρατάει κεριά»!!!     Έδῶ ὁ ἅγιος ποιητής τῆς εὐχῆς ὁμιλεῖ γιά τήν ἄκτιστο θεοποιό χάρη, τό ἄκτιστο φῶς διά τοῦ ὁποίου καταλάμπονται τά ἀγγελικά τάγματα κατά τήν βάπτιση τοῦ Κυρίου.  Μέσα ἀπό τήν Παρακλητική γίνεται συνεχῶς λόγος περί τῆς ἐλλάμψεως τῶν ἀγγέλων.  Ἕνα ἀπό τά ἀπειράριθμα παραδείγματα: «Φωτί θεουργῷ τά Σεραφείμ ἀμέσως πλησιάζοντα καί πολλαχῶς αὐτῷ ἐμπιπλάμενα, ταῖς πρωτοδότοις σαφῶς ἐλλάμψεσι, πρωτουργῶς λαμπρύνονται...» (Παρακλητική Ἦχος α΄ , Δευτέρα, Κανών Ἀσωμάτων Ὠδή γ΄ α΄τροπ.). Τό νά ποῦμε ὅτι οἱ Ἄγγελοι «κρατοῦν κεριά» δέν ἀποτελεῖ φθηνή καί ρηχή παράφραση τοῦ ἱεροῦ νοήματος; Κι ἔπειτα ποῦ βρῆκε ὁ μεταφραστής ὅλες αὐτές τίς λέξεις πανηγυρίζει, σκιρτάει ἀπό χαρά;

·         Στήν 5^η περίπτωση τό θεολογικό ὅρο «φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον», μέ τόν ὁποῖο ἀπευθύνεται ἡ Ἐκκλησία πρός τόν Πατέρα, κατά τήν Α ΄ Εὐχή τῆς Γονυκλισίας, ὁ μεταφραστής τόν ἀποδίδει ὡς «φῶς ἀπρόσιτον».  Ὅμως ὁ ὅρος «φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον»  εἶναι τοῦ Ἀποστόλου Παύλου ( Α΄Τιμ. 6, 16) καί ἔχει βαθύτατο θεολογικό περιεχόμενο.  Οἱ Ἅγιοι Πατέρες (π.χ. ὁ Μ. Βασίλειος, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, ὁ Ἅγιος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης) δίδουν βαθύτατη ἑρμηνεία στήν μετοχή «οἰκῶν».  Ἐξηγοῦν ποιός εἶναι ὁ «οἰκῶν» καί ποιό εἶναι τό «ἀπρόσιτον φῶς».  Γι’ αὐτό δέν ἐπιτρέπεται νά ἰσοπεδωθεῖ ἡ θεολογική αὐτή φράση μέ τήν παράλειψη τῆς μετοχῆς, ὅπως συμβαίνει στή δεδομένη μετάφραση.

·         Στήν 6^η περίπτωση παραλείπει τό ἐπίθετο «Καθολική» πού χαρακτηρίζει τήν Ἐκκλησία.  Τοῦ ἀρκεῖ ἴσως τό «ἁγία» ; ἤ φοβᾶται ὅτι ἀκούγοντας οἱ πιστοί τή μετάφρασή του θά νομίσουν ὅτι πρόκειται γιά τή λεγομένη ρωμαικαθολική ἐκκλησία;  Ὅπως κι ἄν ἔχει τό πρᾶγμα ἡ παράλειψη εἶναι σοβαρή ἀφοῦ ἡ Εὐχή ἀπαιτεῖ νά γίνει λόγος γιά τήν καθολικότητα τῆς Ἐκκλησίας καί γιά τήν «καταφυγή» τῆς μητέρας καί τοῦ ἐκκλησιαζομένου βρέφους, ὄχι σέ ὁποιαδήποτε «ἐκκλησία», ἀλλά στήν ἁγία Καθολική, δηλαδή τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.

 

Δ)  Στό ἑρμηνευτικό πεδίο.

Ὁ μεταφραστής στήν προσπάθειά του νά κάμει κατανοητά τά κείμενα καταφεύγει σέ ποικίλες ἑρμηνεῖες μέ τίς ὁποῖες εἴτε ὑποκαθιστᾶ τό κείμενο τῶν ψαλμῶν ἤ τῶν εὐχῶν εἴτε τίς παρεμβάλλει στή μετάφρασή του ὡς συμπλήρωμα κατά τό δοκοῦν.

Παράδειγμα

 

 

Εἶναι φανερό ὅτι δέν εἶναι ἐπιτρεπτό νά παρεμβάλλουμε μέσα στό κείμενο τοῦ Προφητάνακτος τήν ὁποιαδήποτε ἑρμηνεία.  Εἶναι ἄλλο νά ἑρμηνεύουμε τά ἱερά κείμενα στό πλαίσιο ἑνός κηρύγματος ἤ μιᾶς συγγραφῆς καί ἄλλο μέσα στή λατρεία νά παρεισάγουμε δικές μας ἑρμηνεῖες  κατά τήν ἀνάγνωση τῶν Ψαλμῶν ἤ τῶν λοιπῶν ἁγιογραφικῶν ἀναγνωσμάτων.  Παύει πλέον π.χ. στή συγκεκριμένη περίπτωση ὁ ψαλμός νά εἶναι ὁ Ν΄ Ψαλμός τοῦ Δαυΐδ. Μπροστά μας ἔχουμε ἕνα ἀλλόκοτο μίγμα μεταφράσεως καί ἑρμηνείας τοῦ Ψαλμοῦ.

Αὐτή ἡ διαρκής προσπάθεια, ὁ πειρασμός τοῦ μεταφραστοῦ νά ἑρμηνεύει, ἔχει συνέπειες καί στά ἄλλα ἐπίπεδα ἀλλοιώσεως.

 

Ε)  Στό ἐπίπεδο τῆς Τάξεως ἤ ἀλλιῶς τοῦ Τυπικοῦ τῶν Ἱερῶν ἀκολουθιῶν.

Οἱ Ἀκολουθίες τελοῦνται στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία πάντοτε κατά τήν Τάξη πού ὥρισαν οἱ θεοφόροι Πατέρες.  Δέν ἐπιτρέπονται οἱ αὐτοσχεδιασμοί κατά τήν κρίση τοῦ κάθε ἱερέως, ἀρχιερέως, ἤ καί μιᾶς Συνόδου ἀκόμη, τοὐλάχιστον ὅσον ἀφορᾶ στήν βασική δομή τῶν Ἀκολουθιῶν καί τῶν Ἱερῶν Μυστηρίων, τίς συγκεκριμένες εὐχές καί τά ἀναγνώσματα πού εἶναι θησαυρισμένα στό λειτουργικά βιβλία τῆς Ἐκκλησίας μας.  Ἄν ἡ ἐκκλησιαστική τυπική τάξις καταφρονεῖται, σύντομα θά φτάσουμε στήν προτεσταντική καί πεντηκοστιανή ἀταξία, ἀναρχία καί σύγχυση.  Στήν περίπτωση  τοῦ Μητροπολίτου Πρεβέζης ἔγιναν πολύ «τολμηρά», γιά νά μή χαρακτηρισθοῦν ἀλλιῶς, βήματα εἰς βάρος τῆς τάξεως.

Στό Εὐχολόγιο ΤΟΥ ὁ Μητροπολίτης δίπλα στήν καινοτομία τῆς μεταφράσεως ὅλων τῶν εὐχῶν διέπραξε καί τά ἀκόλουθα ἀτοπήματα :

·         1)  Στήν Ἀκολουθία τοῦ Μικροῦ Ἁγιασμοῦ κατήργησε τήν μεγάλη, ὑπέροχη εὐχή :  «Κύριε ὁ Θεός ἡμῶν, ὁ μέγας τῇ βουλῇ καί θαυμαστός τοῖς ἔργοις...»  καί τήν ὑποκατέστησε μέ μία μικρή εὐχή- τίς οἶδεν ἀπό ποῦ τήν ἀνέσυρε- ἀγνώριστη κι αὐτή ἀπό τήν κακή μετάφρασή της.   (Λείπουν καί ὁ Ν΄ Ψαλμός τό «Θεός Κύριος» καί τά μετ’ αὐτό τροπάρια, τά τροπάρια πρό τοῦ τρισαγίου και τό Εὐαγγέλιο καί ὁ Ἀπόστολος.  Πιστεύουμε ὅτι παραλείπονται ὡς ἀναγινωσκόμενα ἀπό τό κανονικό εὐχολόγιο).

·         2)  Κατήργησε πλήρως τίς τρεῖς εὐχές πού διαβάζονται τήν πρώτη ἡμέρα γεννήσεως τοῦ παιδιοῦ καί τίς ὑποκατέστησε μέ κάποια εὐχή πού δέν μπορεῖς λόγῳ τῆς μεταφράσεως νά ἀναγνωρίσεις ἄν εἶναι παλαιά πού ἔχει περιπέσει σέ ἀχρησία ἤ εἶναι εὐχή δικῆς του ἐπινοήσεως.

·         3)  Ἀπό τίς εὐχές τοῦ ἐκκλησιασμοῦ τῶν παιδιῶν (σαραντισμοῦ) κατήργησε τήν εὐχή «Ὁ Θεός, ὁ Πατήρ, ὁ Παντοκράτωρ» καί διέστρεψε καί σφαγίασε τήν εὐχή «Κύριε ὁ Θεός ἡμῶν, ὁ διά τῆς ἐνανθρωπήσεως», ἡ ὁποία κανονικά ἀπευθύνεται στόν Πατέρα. Τήν «κουτσoύρεψε» καί τήν ἀπευθύνει στόν Χριστό.

·         4)   Ἀπό τήν Τάξη τελέσεως τοῦ Μυστηρίου τοῦ Εὐχελαίου κρατεῖ μόνο τό Τρισάγιο, τόν Πεντηκοστό ψαλμό, τά Εἰρηνικά, τήν πρώτη εὐχή «Κύριε ὁ ἐν τῷ ἐλέει καί τοῖς οἰκτιρμοῖς», τρία τροπάρια, τόν Α΄ Ἀπόστολο καί τό Α΄ Εὐαγγέλιο, τήν αἴτηση  «Ἐλέησον ἡμᾶς», τίς εὐχές «Βασιλεῦ ἅγιε, εὔσπλαχνε», «Ἄναρχε, ἀδιάδοχε» καί «Πάτερ ἅγιε ἰατρέ τῶν ψυχῶν καί τῶν σωμάτων» μετά ἀπό τίς ὁποῖες τελειώνει μέ τό «Δι’ εὐχῶν» ἄνευ ἀπολύσεως.  Παραλείπει πλήν τοῦ Κανόνος, 6 Εὐαγγέλια, 6 Ἀποστόλους καί 6 εὐχές!

·         5)  Κατήργησε πλήρως τήν ἀκολουθία τοῦ Ἀρραβῶνος. 

·         6) Μέσα στήν Ἀκολουθία τοῦ Μυστηρίου τοῦ Γάμου μετέφερε τήν α΄ εὐχή τοῦ Ἀρραβῶνος «Ὁ Θεός ὁ αἰώνιος» (ἐννοεῖται μεταφρασμένη).  Μετά ἀπ’ αὐτήν γράφει : «καί θέτει [ ἐνν. ὁ ἱερεύς] τά δαχτυλίδια στά χέρια τους, χωρίς νά λέγει κάτι».  Μέ τόν τρόπο αὐτό προκλητικά ἀρνεῖται τόν ἀρραβῶνα ( «ἀρραβωνίζεται ὁ δοῦλος τοῦ Θεοῦ.... ) ὅπως τόν ἔχει θεσπίσει ἡ Ἐκκλησία.  Ἐπίσης καταργεῖ τήν Α΄ Εὐχή τοῦ γάμου «Ὁ Θεός ὁ ἄχραντος» καί τήν εὐχή «Ὁ Θεός, ὁ Θεός ἡμῶν ὁ παραγενόμενος ἐν Κανᾷ τῆς Γαλιλαίας».

 

ΣΤ) Στό ἐπίπεδο τοῦ περιεχομένου τῶν εὐχῶν τῆς θείας Λατρείας.

Ὁμιλοῦμε ἐδῶ γιά «διόρθωση» τῶν εὐχῶν, δηλαδή «διόρθωση» τῶν Ἁγίων Πατέρων, κατ’ ἐπέκτασιν «διόρθωση» τῆς Ἐκκλησίας.  Παραθέτουμε τίς κυριώτερες περιπτώσεις ἀλλοιώσεως τοῦ περιεχομένου τῶν εὐχῶν :

·         1)  Διαφωνεῖ εὐθέως μέ τό περιεχόμενο τῶν εὐχῶν «Εἰς γυναῖκα λεχώ» πού διαβάζονται τήν πρώτη ημέρα τῆς γεννήσεως τοῦ παιδιοῦ.  Τόν ἐνοχλεῖ, ὡς φαίνεται, τό γεγονός ὅτι, ὅπως ἀναφέρει ἡ α΄ Εὐχή «κατά τόν τοῦ προφήτου Δαυΐδ λόγον, ἐν ἀνομίαις συνελήφθημεν καί διά ρύπου πάντες ἐσμέν ἐνώπιόν σου».  Τόν ἐνοχλεῖ ἡ ἱκεσία τοῦ ἱερέως γιά τή λεχώνα : «τοῦ ρύπου κάθαρον ... καί καθάρισον αὐτήν ἀπό τοῦ σωματικοῦ ρύπου...»( β΄ Εὐχή).  Τόν ἐνοχλεῖ καί ἡ γ΄ συγχωρητική Εὐχή «συγχώρησον τῇ δούλῃ σου...καί τοῖς ἁψαμένοις....».  Ἀδιαφορεῖ γιά τήν παλαιοτάτη παράδοση τῆς Ἐκκλησίας.  Καταργεῖ τίς εὐχές αὐτές πού δέν συνάδουν μέ τό ἐκσυγχρονιστικό, φεμινιστικό πνεῦμα μέ τό πνεῦμα τῆς ἑωσφορικῆς ἀνταρσίας κατά τῆς Παραδόσεως καί τήν ψευδοεπιστημονική νοοτροπία τῶν ποικίλων «λειτουργιολόγων».  Διαφωνεῖ μέ τό πνεῦμα τῶν ἁγίων Πατέρων.  Μέ τήν εἰσαγωγή μιᾶς ἄλλης εὐχῆς στή δημοτική, ἀλλοιώνει τό πλῆρες περιεχόμενο καί νόημα τῶν εὐχῶν τῆς πρώτης ἡμέρας. Καί ἐκτός ἀπό τά «ἐπίμαχα» σημεῖα πού προαναφέραμε, παραλείπει καί ὅλα τά ἄλλα πού περιλαμβάνονται στίς εὐχές καί στερεῖ ἀπό τίς λεχῶνες  τήν ἰαματική χάρη καί τήν θεία προστασία πού προσφέρονται σ’ αὐτές (τίς λεχῶνες) μέ τίς ἅγιες εὐχές τῆς Ἐκκλησίας μας.  Ἀντί ὅλων ὅσων ἀναφέρουν οἱ εὐχές, ἀποκλειστικά γιά τή μητέρα, γράφει ὁ Μητροπολίτης περιληπτικά στήν «εὐχή» του ( σέ μονοτονική, βέβαια, γραφή): «Την δούλη Σου (....) προστάτευσέ την και απάλλαξέ την από κάθε πόνο και ανάγκη, και περιέθαλψέ την[11] με αγγέλους σου φαιδρούς[12] και φωτεινούς».

·         2)  Ἐξ αἰτίας τοῦ ἰδίου πνεύματος σφαγιάζει τήν α΄ Εὐχή  καί καταργεῖ τήν γ΄ Εὐχή τοῦ ἐκκλησιασμοῦ (σαραντισμοῦ).  Διότι, κατά τήν Εὐχή αὐτή, ὁ μέν Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ἄν καί συνελήφθη ἀσπόρως «μετά τήν ἐκπλήρωσιν τῶν ἡμερῶν τοῦ καθαρισμοῦ τῷ Ἱερῷ προσαχθῆναι ἠνέσχετο»,  ὁ δέ Μητροπολίτης Μελέτιος δέν ἀνέχεται νά μνημονεύσει «καθαρισμό» τῶν γυναικῶν!

·         3) Ἀπό τήν Εὐχή «εἰς γυναῖκα ὅταν ἀποβάληται» στήν κακοποιημένη παράφρασή της ἐκτός πολλῶν ἄλλων διαστρεβλώσεων, ἀφαιρεῖ τή φράση «τήν σήμερον ἐν ἁμαρτίαις εἰς φόνον περιπεσοῦσαν ἑκουσίως ἤ ἀκουσίως».  Ἡ φράση αὐτή περιλαμβάνεται δύο φορές στήν Εὐχή γιά νά τονίσει ἡ Ἐκκλησία τή σημασία τῆς ἀποβολῆς τοῦ ἐμβρύου, ὅτι πρόκειται δηλαδή γιά φόνο ἑκούσιο ἤ ἀκούσιο ἀνάλογα μέ τήν διάθεση τῆς ἐγκύου. Καί  ἔτσι νά καλύψει διά τῆς συγχωρήσεως πλήρως ἀκόμη καί τήν πιθανή ἐνδόμυχη, ὁμολογημένη ἤ ὄχι ἐπιθυμία τῆς ἐγκύου γυναίκας νά «ξεφορτωθεῖ» τό συλληφθέν.  Ἀποβάλλει λοιπόν ὁ μητροπολίτης τή φράση αὐτή καί μαζί της τή χάρη τῆς συγχωρήσεως πρός τήν ταλαιπωρημένη διά τῆς ἀποβολῆς γυναῖκα.

·         4) Στήν παραφρασμένη καί κατακρεουργημένη Εὐχή τοῦ Γάμου « Εὐλογητός Κύριε ὁ Θεός ἡμῶν»[13]  παρερμηνεύει τή φράση πού ἀκολουθεῖ :

Παράδειγμα

 

α)  Θεωρεῖ περιττή τήν δωρεά τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ πρός τούς μελλονύμφους ; Ἀλλιῶς πῶς τήν ὑποκαθιστᾶ μέ τήν εὐλογία  («ευλόγησε τους δούλους σου») ἡ ὁποία σύμφωνα μέ τήν Εὐχή  προσφέρεται ἐπανειλημμένως στούς μελλονύμφους, μ ε τ ά  ὅμως τήν ἐπίκληση τῆς «ἐπουρανίου Χάριτος»[14];

β) Διά τῆς Εὐχῆς παρακαλεῖται ὁ Θεός νά δώσει τή Χάρη Του ὥστε ἡ γυναῖκα νά ὑποταχθεῖ καθ’ ὅλα στόν ἄνδρα της ( «ἐν πᾶσιν ὑποταγῆναι τῷ ἀνδρί»).  Πρόκειται γιά ἕνα δύσκολο κατόρθωμα, τήν ἑκούσια ὑπακοή στό σύζυγο, τό ὁποῖο γιά νά ἐπιτευχθεῖ, χρειάζεται τή Χάρη τοῦ Θεοῦ.  Ὁ μεταφραστής σέ μιά πιό ἀποδεκτή ἀπό τό σύγχρονο ἐκκοσμικευμένο πνεῦμα, πιό...light ἐκδοχή παρακαλεῖ «νά ἀγαπᾶ καί νά ὑποτάσσεται στόν ἄνδρα της»  μειώνοντας τόν σταυρό τῆς ὑπακοῆς.

γ) Ἐπίσης ὁ ποιητής τῆς Εὐχῆς ζητεῖ ἀπό τή Χάρη τοῦ Θεοῦ νά διακονήσει τήν ἕνωση ἀνδρός καί γυναικός δίδοντας στόν ἄνδρα τή θέση τῆς κεφαλῆς τῆς γυναικός.  Ὅσα λέγει ἡ Εὐχή εἶναι ἁπλῶς ἐπανάληψη τῶν λόγων τοῦ Ἀποστόλου «ὁ ἀνήρ εστί κεφαλή τῆς γυναικός, ὡς καί ὁ Χριστός κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας».  Εἶναι ἐπανάληψη ὅμως πλήρης Χάριτος διά τῆς προσφερομένης ἱερατικῆς εὐλογίας.

«Διορθώνοντας» τόν Ἀπόστολο ὁ μεταφραστής ἐμφανίζει τόν ἄνδρα «κεφαλή της ενώσεως» ἀνδρός καί γυναικός. Πρόκειται γιά τραγελαφική ἑρμηνεία.  Σύμφωνα μ’ αὐτήν ὑπόκειται ἡ ἕνωση ἀνδρός καί γυναικός καί πάνω ἀπό τήν ἕνωση αὐτή βρίσκεται πάλι ὁ ἄνδρας!

Ὅλες οἱ μεταφραστικές καινοτομίες πού ἐπιφέρουν ἀλλοιώσεις τῶν εὐχῶν, ἔχουν ἕνα κοινό παρανομαστή : τό φεμινιστικό σύνδρομο, τόν τρόμο μήπως παρεξηγηθοῦμε ἀπό τίς φεμινίστριες ὡς Ἐκκλησία  ἐφαρμόζοντες τήν ἁγιογραφική καί Πατερική διδασκαλία!

 

ΙΙΙ.  Λειτουργική ἀνομία

Τό σύνολο τῶν ἀλλοιώσεων πού προαναφέραμε συνιστοῦν   λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κ ή   ἀ ν ο μ ί α, ἀθέτηση δηλαδή καί καταφρόνηση τῆς καθιερωθείσης καί καθαγιασθείσης Όρθοδόξου λατρείας.  Καί πρέπει νά ἐξηγήσουμε τί ἐννοοῦμε:

α)  Ὁ Μητροπολίτης Μελέτιος ἐνεργεῖ ἀθέσμως ἐκκλησιολογικά 1) διότι ἡ πρωτοβουλία του εἶναι ἀντίθετη ἀπό τήν πράξη τῆς  Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας 2) διότι - ἄν ἀληθεύουν οἱ πληροφορίες μας - ἐξαναγκάζει τό πρεσβυτέριο, τό ὁποῖο ἐκκλησιολογικά εἶναι ἁρμοσμένο μ’ αὐτόν «ὡς χορδαί ἐν κιθάρᾳ» καί παρακάθηται μαζί του στό σύνθρονο,  νά ἀκολουθεῖ τίς καινοτομίες του 3) διότι ἀδιαφορεῖ γιά τήν κατακραυγή τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ πού ὑποχρεώνεται νά μετέχει στά Ἱερά Μυστήρια, τά  ὁποία τελοῦνται μέ κακοποιημένες καί ἐν πολλοῖς γελοιοποιημένες τίς ἅγιες εὐχές. Μέ ὅλα αὐτά φαίνεται νά ἀπαιτεῖ παρά πάντων, κλήρου καί λαοῦ, μιά ἀπροϋπόθετη, πέραν ὁποιωνδήποτε ὀρθοδόξων ἐκκλησιαστικῶν προδιαγραφῶν, «ὑπακοή».

β)  Ἐνεργεῖ ἀσεβῶς ὡς πρός τήν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, ὡς πρός τό περιεχόμενο καί τό νόημά της, ὡς ἐάν νά μήν ἔχει ἀνάγκη νά παραλαμβάνει ὑπό τῆς Ἐκκλησίας καί νά παραδίδει στούς ἀδελφούς του συμπρεσβυτέρους, τόν λαό καί τά πνευματικά του τέκνα ὅ, τι ἡ Ἐκκλησία κέκτηται ὡς πολύτιμο θησαυρό καί παρακαταθήκη διά μέσου τῶν αἰώνων.

γ)  Ἐνεργεῖ καταφρονητικῶς ἔναντι τῶν Ἁγίων Πατέρων ἐπωνύμων καί ἀνωνύμων τῶν συνταξάντων τίς Ἱερές Ἀκολουθίες καί τίς φρικτές εὐχές διά τῶν ὁποίων τελοῦνται τά Μυστήρια, θεοῦνται καί ἁγιάζονται οἱ πιστοί, ἁγιάζεται ὅλη ἡ δημιουργία καί ἡ ζωή τῶν χριστιανῶν. Τό ἴδιο διαπράττει καί ἔναντι τῶν μετ’ αὐτούς ἁγίων Πατέρων, ἐπωνύμων καί ἀνωνύμων, οἱ ὁποῖοι παρέλαβαν «τῇ χαρᾷ καί τῷ φόβῳ» τήν ἱερά παρακαταθήκη τῆς Λατρείας, καί ὅπως εἶπε εὐλαβέστατος ἐπίσκοπος, «ἐχρύσωσαν» τά θεῖα λόγια τῶν Ἀκολουθιῶν μέ τά ἁγιασμένα χείλη τους.

 

IV. Δύο καταλυτικές μαρτυρίες

Στό σημεῖο αὐτό εἶναι, φρονοῦμε, χρήσιμο νά παραθέσουμε δύο μαρτυρίες βαρυτίμου ἀξίας γιά τό θέμα μας.

α ΄ μαρτυρία

Ἡ μαρτυρία αὐτή εἶναι τοῦ Μ. Ἀθανασίου, ὁ ὁποῖος στήν εἰσαγωγή του στήν Ἑρμηνεία τῶν Ψαλμῶν[15] παραθέτει τή γνώμη ἑνός ἀνωνύμου ἁγίου Γέροντος,  ὡς γνώμη πού ἐκφράζει τήν ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας.  Ἀρνεῖται λοιπόν ὁ ἅγιος Γέρων καί βεβαίως ὁ Μ. Ἀθανάσιος ὁποιαδήποτε ἀλλαγή λέξεων, διόρθωση καί παρέμβαση μέσα στό κείμενο τῶν Ψαλμῶν ἐξηγώντας καί τήν αἰτία τῆς ἀρνήσεώς του.

Παράδειγμα:

 

Εἶναι βεβαίως καταλυτική ἡ μαρτυρία τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου.   Οἱ Ἅγιοι εἴτε τῆς Παλαιᾶς εἴτε τῆς Καινῆς Διαθήκης πόρρω ἀπέχουν ἀπό τη δική μας πνευματική κατάσταση καί οἱ Εὐχές τους σέ μιά ἀκατάλυτη ἑνότητα μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα, ὅπως λέγει ὁ Μ. Ἀθανάσιος, ἔχουν φοβερή δύναμη σωστική, ἰαματική καί φωτιστική.   Μέ τίς δικές μας προσευχοῦλες ἤ τήν «ἐναλλαγή» καί «μεταποίηση» τῶν λέξεων τῶν Ἁγίων οἱ δαίμονες-ἔτσι λέει ὁ ἅγιος – κοροϊδεύουν καί χορεύουν («παίζουσιν»)! [16]  Καί μιᾶς καί γίνεται λόγος ἀπό τόν ἅγιο Ἀθανάσιο γιά ἐξορκισμούς μέ λόγια διαφορετικά ἀπό τά λόγια τῶν Ἁγίων, παραθέτουμε ἀντικρυστά μέρος τοῦ κειμένου τῶν Ἐξορκισμῶν καί λίγη ἀπό τήν «μεταποίηση» πού τόλμησε νά κάμει ὁ Μητροπολίτης Νικοπόλεως στίς λέξεις τῶν ἐξορκισμῶν πού τελοῦνται πρό τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος :

Παραδείγματα:

 

Ἀλήθεια, τί ἀπέγιναν κατά τήν μετάφραση στήν πρώτη περίπτωση ἡ φράση «ὅπου ὁ σκώληξ ὁ ἀκοίμητος καί τό πῦρ οὐ σβέννυται» καί στή δεύτερη ἡ «λατρεία» καί ἡ «πομπή» τοῦ Διαβόλου; Ἀσφαλῶς θά χαίρεται καί θά «παίζει» ὁ διάβολος γι’ αὐτή τήν παράλειψη τῶν λέξεων τῶν Ἁγίων καί τήν «ἐναλλαγή» τους στήν μέν πρώτη περίπτωση μέ τή φράση «ἐκεῖ πού ἡ ταλαιπωρία εἶναι μόνιμη»[18]  στή δέ δεύτερη μέ τήν ἀόριστη φράση «κάθε τι πού ἔχει σχέση μαζί του». 

 

β΄ μαρτυρία

(Ἡ  μαρτυρία αὐτή ἀνήκει στόν Γέροντα Σωφρόνιο Σαχάρωφ) :

«Ἔχοντες ὑπ’ ὄψιν τήν <ἐξηρτημένην-ἀντανακλαστικήν> ἐνέργειαν τῶν λόγων, ὀφείλομεν ἰδιαιτέρως νά δώσωμεν προσοχήν εἰς τήν λειτουργικήν γλῶσσαν, ἥτις σκοπόν ἔχει νά γεννήσῃ ἐν τῷ νοΐ καί τῇ καρδίᾳ τῶν προσευχομένων τήν αἴσθησιν ἄλλου κόσμου, τοῦ ὑψίστου.  Τοῦτο ἐπιτυγχάνεται διά τῆς παρουσίας ὀνομάτων καί ἐννοιῶν ἀνηκόντων ἀποκλειστικῶς εἰς τό θεῖον ἐπίπεδον, ὡς καί διά τῆς χρήσεως μικροῦ ἀριθμοῦ εἰδικῶν μορφῶν ἐκφράσεως.

Οἱ Ἕλληνες διά τῆς φιλοσοφίας ἔφθασαν εἰς τά ὑψηλότερα δυνατά ὅρια ἀναπτύξεως τοῦ ἀνθρωπίνου πνεύματος καί διά τῆς γλώσσης παρουσίασαν τήν τελειοτέραν δυνατήν μορφήν ἐκφράσεως τοῦ ἀνθρωπίνου λόγου.  Τήν μορφήν ταύτην τῆς ἐκφράσεως προσέλαβε καί ἐχρησιμοποίησε κατά Πρόνοιαν Θεοῦ εἰς τήν λατρείαν ἐπί δύο χιλιετίας ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ.

Ἡ Λειτουργία ὡς τό κορυφαῖον μέσον ἀναφορᾶς τοῦ ἀνθρώπου πρός τόν Θεόν, εἶναι φυσικόν νά ἔχῃ ὡς ἐκφραστικόν ὄργανον τήν κατά τό δυνατόν τελειοτέραν γλῶσσαν...

Ἡ ἐπί τοσοῦτον χρόνον χρησιμοποιηθεῖσα καί καθαγιασθεῖσα γλῶσσα τῆς Θείας Λειτουργίας, ἥτις δύναται νά χαρακτηρισθῇ καί ὡς κατηγόρημα τῆς ὀρθοδόξου λατρείας, εἶναι ἀδύνατον νά ἀντικατασταθῇ ἄνευ οὐσιώδους βλάβης αὐτῆς ταύτης τῆς λατρείας.

(Ὑποσημ. τοῦ π. Σωφρονίου: «Διαφωτιστική ἴσως ἐνταῦθα δύναται νά θεωρηθῇ καί ἡ πεῖρα ἐκ τῆς ἀλλαγῆς τῆς λειτουργικῆς γλώσσης ἐν τῇ Ἀγγλικανικῇ ἐκκλησίᾳ.  Οὕτως, ἡ εἰσαγωγή ἁπλουστέρας λειτουργικῆς γλώσσης εἰς τήν λατρείαν τῆς ἐν λόγῳ  ἐκκλησίας ἤμβλυνε τήν λατρευτικήν διάθεσιν τῶν πιστῶν καί ἐζημίωσε τάς λατρευτικάς συνάξεις»). 

Διά τούς λόγους τούτους εἴμεθα κατηγορηματικῶς πεπεισμένοι ὅτι εἶναι ἀναγκαία ἡ χρῆσις τῆς παραδεδομένης Λειτουργικῆς γλώσσης ἐν ταῖς ἐκκλησιαστικαῖς ἀκολουθίαις·  οὐδόλως ὑπάρχει ἀνάγκη ἀντικαταστάσεως αὐτῆς ὑπό τῆς γλώσσης τῆς καθ’ ἡμέραν ζωῆς, πρᾶγμα ὅπερ ἀναποφεύκτως θά καταβιβάσῃ τό πνευματικόν ἐπίπεδον καί θά προξενήσῃ οὕτως ἀνυπολόγιστον ζημίαν.  Εἶναι ἄτοποι οἱ ἰσχυρισμοί περί τοῦ δῆθεν ἀκατανοήτου διά πολλούς συγχρόνους ἀνθρώπους τῆς παλαιᾶς ἐκκλησιαστικῆς γλώσσης, μάλιστα δέ δι’ ἀνθρώπους ἐγγραμμάτους καί πεπαιδευμένους εἰσέτι...Πάντες ἀνεξαιρέτως καταβάλλουν τεραστίας προσπαθείας διά τήν ἀφομοίωσιν πολυπλόκων ὁρολογιῶν διαφόρων τομέων τῆς ἐπιστημονικῆς ἤ τῆς τεχνικῆς γνώσεως, τῆς πολιτικῆς, τῆς νομικῆς καί τῶν κοινωνικῶν ἐπιστημῶν...γλώσσης φιλοσοφικῆς ἤ ποιητικῆς καί τά παρόμοια.   Διατί λοιπόν ἀναγκάζομεν τήν Ἐκκλησίαν νά ἀπολέσῃ γλῶσσαν ἀπαραίτητον διά τήν ἔκφρασιν ὑψίστων μορφῶν τῆς θεολογίας καί τῶν πνευματικῶν βιωμάτων;

Πάντες ὅσοι εἰλικρινῶς ἐπιθυμοῦν νά γίνουν κοινωνοί τῆς αἰωνοβίου παραδόσεως τοῦ Πνεύματος, εὐκόλως θά ἀνεύρουν τήν δυνατότητα νά ἐξοικειωθοῦν μετά τοῦ ἀτιμήτου θησαυροῦ τῆς ἱερᾶς λειτουργικῆς γλώσσης, ἥτις κατά τρόπον ὑπέροχον προσιδιάζει εἰς τά μεγάλα μυστήρια τῆς λατρείας...

Οἱ λόγοι τῆς Λειτουργίας, καί ἐν γένει τῶν προσευχῶν, δέν εἶναι μόνον ἀνθρώπινοι, ἀλλά καί Ἄνωθεν δεδομένοι»[19].

 

V. Ὀλέθριες οἱ συνέπειες τῆς διαστροφῆς τῆς θείας Λατρείας

Δι’ ὅλου αὐτοῦ τοῦ φρονήματος τῆς καινοτομίας καί τῶν ἐπί μέρους ἀλλοιώσεων προκύπτει διαστροφή τῆς Ὀρθοδόξου Λατρείας.  Ἡ «ἐναλλαγή» καί «μεταποίηση» τῶν λόγων τῶν Ἁγίων συνεπάγεται, κατά τόν Μ. Ἀθανάσιο, τήν ἀποστασιοποίηση τῶν πιστῶν ἀπό τήν ἐνεργό παρουσία καί «συναντίληψιν» τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἡ ἀντικατάσταση «τῆς παραδεδομένης Λειτουργικῆς γλώσσης... ὑπό τῆς γλώσσης τῆς καθ’ ἡμέραν ζωῆς», ὅπως γράφει προφητικῶς ὁ Γέρων Σωφρόνιος «θά καταβιβάσῃ τό πνευματικόν ἐπίπεδον καί θά προξενήσῃ οὕτως ἀνυπολόγιστον ζημίαν».  Σ’ αὐτό συνίσταται καί ἡ διαστροφή τῆς Λατρείας.  Μέ τίς φοβερές ἀλλοιώσεις πού προαναφέραμε δέν μπορεῖ νά ἐπιτελέσει τό ἀναγωγικό της ἔργο, τήν ἁγιαστική της λειτουργία, τή φανέρωση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ.  Καθηλώνει καί ἐγκλωβίζει τούς χριστιανούς στήν επίπεδη πεζότητα, τήν ὁποία ἐνδύει μέ εὐτελές θρησκευτικό ἔνδυμα.

Στή συνάφεια αὐτή θά πρέπει νά τονίσουμε ὅτι ὁ μεταφραστής διά τῶν μεταφράσεών του  ἐνεργεῖ ἀδιαφόρως, προχείρως, ἀκαλλῶς καί ἀκόμψως, ἔναντι τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς γλώσσας ἑνός θησαυρίσματος  πολυτίμου καί ἀναγκαίου διά τήν διατήρηση καλλιέργεια καί ἐπιβίωση τοῦ ἑλληνισμοῦ, ἑνός ἀμυθήτου ἀξίας μέσου ἐκφράσεως ποικίλων νοημάτων καί πρό πάντων τῶν ὀρθοδόξων δογμάτων, ἐργαλείου σκέψεως, ποιήσεως καί πολιτισμοῦ.  Διά τῶν μεταφράσεών του εὐτελίζει τήν ἀρχαία ἑλληνική γλῶσσα, ὑποβαθμίζει τήν ἀξία της, ἰσοπεδώνει καί διαστρεβλώνει τά νοήματά της, ἐνῷ δίνει καί χαριστικές βολές κατά τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας μέ τή μονοτονική ἔκδοση τοῦ «εὐχολογίου» του.

Ἄν θά θέλαμε τώρα νά ἀναφέρουμε τίς ἁπτές συνέπειες τῆς διαστροφῆς τῆς Λατρείας, τήν «ἀνυπολόγιστον ζημίαν» θά τίς συγκεφαλαιώναμε ὡς ἑξῆς:

Α) Ἀπώλεια ἐκ τῆς συνειδήσεως τῶν πιστῶν τῆς ἱερότητος, τῆς μοναδικότητος τῆς Λατρείας· τῶν ὑψηλῶν νοημάτων καί τοῦ ὑπερφυοῦς περιεχομένου τους.  Εἶναι αὐτό πού ὀνομάζει ὁ Γέρων Σωφρόνιος καταβίβασις «τοῦ πνευματικοῦ ἐπιπέδου».  Θά ἀπωλεσθεῖ ἡ σαφής δογματική τους συνείδηση ὅταν βιώνουν μέσα στούς ναούς τελούμενη τή λατρεία σ’ αὐτή τήν τετριμμένη γλῶσσα.  Ἐξ αὐτοῦ θά ψυχρανθεῖ τό ἐνδιαφέρον τους καί ἡ ἀγάπη γιά τόν Θεό καί τή σωτηρία τους.

Β) Χάνοντας τή δογματική συνείδησή τους καί μή μπορώντας νά διακρίνουν τήν ἀλλοιωμένη ὀρθόδοξη ὑμνολογία ἀπό τά θρησκευτικά τραγούδια τῶν αἱρέσεων θά ἀποτελοῦν εὔκολη λεία τῶν αἱρετικῶν.  Καί ἐξηγούμεθα.  Οἱ χριστιανοί λόγῳ τῆς συμμετοχῆς τους στή Θεία Λατρεία εἶναι ἐξοικειωμένοι μέ τό πρωτότυπο κείμενο τῶν Ἁγίων Γραφῶν καί γνωρίζουν ἀπό μνήμης παρά πολλά χωρία κρίσιμα γιά τήν πίστη καί τήν ἐν Χριστῷ ζωή.  Ἄν μέ τίς εὐτελεῖς μεταφράσεις ἀποσυνδεθοῦν  ἀπό τό διά τῶν χειρῶν τῶν Ἀποστόλων παραδοθέν κείμενο τῆς Καινῆς Διαθήκης, θά ἀναγκάζονται νά διαλέγονται μέ τούς αἱρετικούς ἐπί ἴσοις ὅροις, χωρίς ἀναφορά στό ἱερό κείμενο.  Αὐτό ἐξυπηρετεῖ τούς τελευταίους, οἱ ὁποῖοι ἀποφεύγουν, ὡς καιόμενοι, τίς συζητήσεις ἐπί τῇ βάσει τοῦ πρωτοτύπου κειμένου. Ἄν μάλιστα πραγματοποιηθεῖ - Θεός φυλάξοι! – καί τό ἄλλο σκέλος τῶν μεταρρυθμίσεων δηλ. ἡ μετάφραση τῆς Ὑμνολογίας στή Δημοτική ἤ ἡ δημιουργία νέων ὕμνων τότε οἱ διαφορές Ὀρθοδοξίας -αἱρέσεων θά εἶναι δυσδιάκριτες καί ἡ σύγχυση τῶν πιστῶν δέν θά ἔχει προηγούμενο.

Γ) Μετά τήν καθιέρωση τῆς ἀναγνώσεως στή Δημοτική τῶν εὐχῶν θά ἀκολουθήσει εἰσροή μέσα στή Λατρεία καί ἄλλων εὐχῶν, καί σταδιακά ἄλλων ὕμνων κατά τήν αὐθαίρετη κρίση τῶν λειτουργῶν.   Ἤδη οἱ «εὐχές» τοῦ μακαριστοῦ ἀρχιεπισκόπου Χριστοδούλου, γιά τό Μετρό, γιά τίς πυρκαϊές καί τό Ἀεροδρόμιο σκόρπισαν νότες θυμηδίας ἀλλά καί νέφη ἀνησυχίας γιά τό λειτουργικό μας μέλλον.

Δ)  Ἀπεριόριστες σέ ποικιλία καινοτομίες  θά ἀκολουθήσουν μέσα στή λατρεία μέ τήν κατάργηση τῆς ἐκκλησιαστικῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, τοῦ Ἱεροῦ Τέμπλου, τή μεταφορά τῆς ἁγίας Τραπέζης  στό μέσον τοῦ Ναοῦ, μέ τήν ὑποχρεωτική καθιέρωση μικτῶν χορωδιῶν καί μέ κάθε ἄλλη ψευδοποιμαντική πρακτική πού θά ἐφευρίσκουν οἱ καινοτομοῦντες κληρικοί. 

Ε) Ἡ θεία λατρεία θά γίνει πεδίο πειραματισμοῦ, πεδίο διακινήσεως ποικίλων ἰδεῶν «εὐγενῶν» καί μή, σύμφωνα μέ τήν ὄρεξη καί τίς ἰδεοληψίες τῶν μοντερνιστῶν καί μεταμοντερνιστῶν κληρικῶν.  Καθώς θά αὐξάνονται σάν ἀκατάσχετη πλημμύρα οἱ αὐθαίρετες καινοτομίες, τίποτε δέν θά μπορέσει νά τίς συγκρατήσει νά τίς ἐλέγξει καί νά τίς  ἐκλογικεύσει μέ θεσμικό τρόπο (μέ ἐγκυκλίους κλπ)[20].  Τό ἀποτέλεσμα θά εἶναι μιά ἀταξία καί σέ μικρό χρόνο σύγχυση καί λειτουργική καί ἐκκλησιολογική ἀναρχία.

ΣΤ) Μέσα στό εὐρύτερο πλαίσιο οἱ καινοτομίες θά συνεισφέρουν στήν γενικώτερη ἀλλοίωση τοῦ ὀρθοδόξου φρονήματος, στόν συγχρωτισμό μέ τούς αἱρετικούς καί σέ διάχυτες παντοῦ συμπροσευχές μέ ἑτεροδόξους καί ἑτεροθρήσκους.

Ὑπάρχει μήπως τίποτε χειρότερο;

 

VI.  Ἡ διαστροφή τῆς ὀρθοδόξου Λατρείας τό «βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως ἑστώς ἐν τόπῳ ἀγίω»;

Ὁ Κύριος μας μᾶς προειδοποιεῖ ὅτι θά δοῦμε κάποια στιγμή «τό βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως», τόν Ἀντίχριστο, «ἑστώς ἐν τόπῳ ἀγίῳ» (Ματθ. 24, 15).

Στή Β΄ Ἐπιστολή πρός Θεσσαλονικεῖς διαβάζουμε ἐπίσης ὅτι «ὁ υἱός τῆς ἀπωλείας» δηλ. ὁ Ἀντίχριστος «ὁ ὑπεραιρόμενος ἐπί πάντα λεγόμενον Θεόν ἤ σέβασμα, ὥστε αὐτόν εἰς τόν ναόν τοῦ Θεοῦ καθίσαι, ἀποδεικνύοντα ἑαυτόν ὅτι ἐστί Θεός».  Θά θελήσει ἑπομένως νά καθίσει στό ναό καί νά λατρεύεται ὡς Θεός.  Ὁ ἱερός Χρυσόστομος ἑρμηνεύοντας τό παραπάνω χωρίο λέγει ὅτι ὁ Ἀντίχριστος «καθεσθήσεται εἰς τόν ναόν τοῦ Θεοῦ, οὐ τόν ἐν Ἱεροσολύμοις μόνον, ἀλλά καί εἰς τάς πανταχοῦ Ἐκκλησίας» (P.G. 62, 482).  Πῶς θά καθίσει ὁ Ἀντίχριστος σέ ὅλες τίς Ἐκκλησίες;  Ἀσφαλῶς μέσω τῆς λατρείας του ἐντός τῶν ναῶν.   Θά ἐπέλθει τέτοια ἀλλοίωση στήν τέλεση τῆς λατρείας, ὥστε μέ φυσικότητα θά ἔλθει νά «δέσει» ἡ λατρεία αὐτοῦ τοῦ ὑπερόχου, πράου, εἰρηνικοῦ βασιλέως, ὅπως περιγράφει τόν Ἀντίχριστο ὁ Ὅσιος Ἐφραίμ ὁ Σύρος, στήν ὁμιλία του περί τῆς Δευτέρας Παρουσίας.  Πῶς μπορεῖ νά γίνει αὐτό; 

Ἡ λατρεία τοῦ Θεοῦ μέσῳ τῶν λαϊκῶν μεταφράσεων τῶν εὐχῶν καί τῶν καινούργιων ὕμνων πού θά ἐπενδυθοῦν μέ καινούργια μουσική θά ὑποστεῖ σταδιακά τίς φοβερές ἀλλοιώσεις πού προαναφέραμε. Εὔκολα στή συνέχεια μπορεῖ νά ἀποβάλει τά δογματικά της στοιχεῖα, χριστολογικά, τριαδολογικά, ἐσχατολογικά, σωτηριολογικά.  Ἔπειτα μπορεῖ μέσω τῆς καθημερινῆς γλώσσας καί στά πλαίσια τῆς «προσλήψεως καί μεταμορφώσεως τοῦ κόσμου», ὅπως τήν ἐννοεῖ ἡ ψευδοθεολογία τοῦ Σμέμαν καί τῆς «Συνάξεως» νά προσλάβει ἡ λατρεία   «προσευχές» πχ ὑπέρ τοῦ περιβάλλοντος, κατά τῆς τρομοκρατίας, ὑπέρ τῆς εἰρήνης, κατά τοῦ ρατσισμοῦ κλπ.  καί νά μεταμορφωθεῖ ἔτσι σέ λατρεία τοῦ Ἀντιχρίστου.

Μήπως ὅλα αὐτά μοιάζουν μέ ἐφιαλτικό σενάριο;  Μήπως καί ἡ διαστροφή τῆς Λατρείας πού πραγματώνεται μέσω τῆς Μητροπόλεως Πρεβέζης σέ ὅλα τά πεδία πού προαναφέραμε δέν μοιάζει, γιά ὅσους δέν τήν βιώνουν, μέ ἐφιαλτικό ὄνειρο; Καί ὅμως αὐτή τή στιγμή αὐτό τό «ὄνειρο» εἶναι γιά τούς χριστιανούς τῆς Πρεβέζης μιά ἐφιαλτική πραγματικότητα.

 

VII.  Ἀκαινοτόμητη ἡ Θεία Λατρεία

Γιά ὅλους τούς ἀνωτέρω λόγους δηλ. τήν ἀπροσμέτρητη πνευματική βλάβη τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία προκύπτει ἀπό τή δ ι α     σ τ ρ ο φ ή   τ ῆ ς   Ὀ ρ θ ο δ ό ξ ο υ   Λ α τ ρ ε ί α ς ἐναντιούμεθα σφοδρῶς στήν καινοτομία τῶν μεταφράσεων ὄχι μόνον τοῦ Μητροπολίτου Πρεβέζης ἀλλά καί ὁποιουδήποτε ἄλλου διαπράττει τήν ἱεροσυλία τῆς εἰσαγωγῆς μέσα στό ἄβατο τῆς Λατρείας μεταφράσεων τῶν ἱερῶν ἀναγνωσμάτων καί εὐχῶν · δηλαδή ὁποιουδήποτε ἐπιχειρεῖ ὑποκατάσταση, ἑρμηνεία καί συμπλήρωση τῶν λόγων τοῦ Κυρίου, τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Ἁγίων μέ δικά του ἐγωϊστικά καί εὐτελῆ λόγια, ἀπό τά ὁποία κατά τήν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου ἀπουσιάζει ἡ Χάρις τοῦ ἁγίου Πνεύματος. 

Μήπως λοιπόν πρέπει νά διερωτηθοῦμε κατά πόσον μέ τίς αὐθαίρετες ἀλλοιώσεις καί προσθαφαιρέσεις στούς λόγους τῶν ὑπό τῶν Ἁγίων συντεθειμένων Εὐχῶν ἐνεργεῖ ἡ θεία Χάρις κατά τήν τέλεση τῶν Μυστηρίων; 

Ἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις Πατράσι φρονοῦμε ὅτι μόνο μιά λατρεία θεόπνευστη, ὀρθόδοξη, ἀκαινοτόμητη εἶναι ὁ φραγμός διά τοῦ ὁποίου ὁ Χριστός περιφράττει τήν Ἐκκλησία Του.  Λέγει ὁ ἴδιος : «...καί φραγμόν αὐτῷ [δηλ. τῷ ἀμπελῶνι] περιέθηκε» (Ματθ. 21, 33).  Ἑπομένως ἡ ὀρθόδοξη λατρεία, ὁ ὀρθός, θεοπαράδοτος, ἀποστολοπαράδοτος καί πατροπαράδοτος τρόπος τῆς λατρείας τοῦ Χριστοῦ μᾶς ἑνώνει μέ τόν Κύριο μας Ἰησοῦ Χριστό καί τήν Ἁγία Τριάδα καί μᾶς ἀσφαλίζει ἀπό τήν πλάνη καί τό ὀλίσθημα σέ ψευδοχριστιανικές λατρεῖες, πού τελικά θά συγκλίνουν στή λατρεία τοῦ Ἀντιχρίστου.

Ἐφόσον πιστεύουμε ὅτι ἔτσι ἔχουν τά πράγματα θά πρέπει ὅλοι μας, κληρικοί καί λαϊκοί νά παραμένουμε ἑδραῖοι καί ἀμετακίνητοι στήν ἐκκλησιαστική παράδοση τῆς λατρείας μας, ἀποφεύγοντας ὄχι μόνο εἰσαγωγή ξένων ἀντιεκκλησιαστικῶν πρακτικῶν, ἀλλά καί δικῶν μας ἐφευρημάτων πού θά τραυματίσουν τή Λατρεία μας.  Νά μήν ἀνεχόμεθα μέσα στούς ναούς μας κληρικοί καί λαϊκοί λατρευτικές αὐθαιρεσίες καί καινοτομίες γιατί αὐτές ἀντιτίθενται στήν Παράδοση τῶν ἁγίων Πατέρων.  Νά μήν τείνομε εὐήκοον οὖς σέ ψευδο-επιστημονικές θεωρίες καί προτάσεις περί «ἀναγεννήσεως» τῆς Λατρείας, οἱ ὁποῖες ἐμβάλλουν στήν καρδιά μας ἀμφιβολίες γιά τήν ὀρθότητα τοῦ Τυπικοῦ, τό ὁποῖο μέ φόβο καί τρόμο καί κατόπιν πολλῆς δοκιμασίας ἐθέσπισαν οἱ Ἅγιοί μας.  Νά μήν δεχόμεθα θεωρίες περί «σκουριᾶς» πού ἐπεσώρευσαν οἱ αἰῶνες στή Λατρεία μας.  Νά ἀποκτήσουμε τήν αἴσθηση ὅτι εἴμαστε κληρονόμοι ὅλης αὐτῆς τῆς πλουσίας θεολογικῆς, ὑμνολογικῆς καί μουσικῆς παραδόσεως τῶν Ἁγίων γιά τή διαφύλαξη καί τή διάδοση τῆς ὁποίαςθά κριθοῦμε ἀπό τόν Χριστό, πρό πάντων οἱ κληρικοί, ἄν φανήκαμε πιστοί καί φρόνιμοι ἤ ἄπιστοι καί ἄφρονες οἰκονόμοι.  Τέλος θά πρέπει νά ἐνθυμούμεθα τούς λόγους τοῦ ἱεροῦ Δαμασκηνοῦ πρός τό Σῶμα τῆς Ἐκκλησίας :

«Διό δυσωπῶ τόν τοῦ Θεοῦ λαόν, τό ἔθνος τό ἅγιον, τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἀνθέξεσθαι παραδόσεων·  ἡ γάρ κατά μικρόν τῶν παραδεδομένων ἀφαίρεσις ὡς ἐξ οἰκοδομῆς λίθων θᾶττον ἅπασαν τήν οἰκοδομήν καταρρήγνυσιν.  Εἴη δέ ἡμᾶς ἑδραίους, ἀκαμπεῖς, ἀκλονήτους διαμένειν, ἐπί πέτραν ὀχυράν ἐστηριγμένους, ἥτις ἐστίν ὁ Χριστός, ᾧ πρέπει δόξα, τιμή καί προσκύνησις σύν τῷ πατρί καί τῷ Πνεύματι, νῦν τε καί ἀεί καί εἰς τούς ἀπεράντους αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν[21].

 

Τίς θέσεις του κειμένου ὑπογράφουν οἱ κάτωθι πατέρες :

 

Π. Ἰωάννης Φωτόπουλος, εφημ.  Ἱ. Ν.  Ἁγ. Παρασκευῆς Ἀττικῆς

Π.  Ἀθανάσιος Μηνᾶς, πρώην εφημ. Ἱ. Ν. Ἁγ. Ελευθερίου  Ἄρεως 

Π. Γεώργιος Διαμαντόπουλος ἐφημ. Ἱ. Ν. Ἁγ. Ἀνδρέου Λαυρίου

Π. Βασίλειος Κοκολάκης ἐφημ. Ἱ. Ν. ‘Υψώσεως Τ. Σταυροῦ Χολαργοῦ

Π. Σταῦρος Τρικαλιώτης, ἐφημ. Ἱ.Ν. Ἁγ. Παρασκευῆς Ἀττικῆς

Π. Ἀντώνιος Μπουσδέκης, ἐφημ. Ἱ. Ν. Ἁγ. Νικολάου Νικαίας

Π. Γεώργιος Παπαδάκης ἐφημ. Ἱ.Ν. Ἁγ. Νικολάου Ἀμαρουσίου

Π. Νικόλαος Πουρσανίδης ἐφημ. Ἱ.Ν. Παμμ. Ταξιαρχῶν Ἀχαρνῶν

Π. Γεώργιος Χρόνης, ἐφημ. Ἱ.Ν. Ἁγίου Ἀνδρέου Παιανίας

Π. Ἰωάννης Χατζηθανάσης ἐφημ. Ἰ. Ν. Ἁγίας Παρασκευῆς Ἀττικῆς

Π. Εὐθύμιος Μουζακίτης, ἐφημ. Ἱ. Ν. Ἁγ. Κοσμᾶ Αἰτ. Ἀμαρουσίου

Π. Χρῆστος Κατσούλης, ἐφημ. Παναγίας Βλαχερνῶν Ἀμαρουσίου

Ἀρχιμ. Σαράντης Σαράντος ἐφημ. Ἱ. Ν. Κοιμ.  Θεοτόκου Ἀμαρουσίου