ΠΟΤΗΡΙΟΝ ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΛΗΨΟΜΑΙ ΚΑΙ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΚΥΡΙΟΥ ΕΠΙΚΑΛΕΣΟΜΑΙ

Ὅπου γίνεται λόγος καί γιά τήν ἐκ μέρους τῶν ἱερέων τριττή κατάποση τοῦ πανακηράτου Αἵματος τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ ἐκ τοῦ Ποτηρίου τῆς Ζωῆς κατά τήν ὥραν τῆς Θείας Μεταλήψεως. 

Ἡ Ὀρθόδοξη παράδοση εἶναι βαθύτατα λειτουργική. Γιά τήν Ὀρθοδοξία, ἡ Ἐκκλησία ζεῖ ἐν τῆ Εὐχαριστία καί διά τῆς Εὐχαριστίας. Ἡ τέλεση τῆς Θείας Εὐχαριστίας εἶναι συμμετοχή σέ ὅ,τι ἔχει συμβεῖ στόν Κύριό μας, σύμφωνα μέ τά λεγόμενα στήν Καινή Διαθήκη περί ἀναμνήσεως καί περί συνταφῆς καί συναναστάσεως. Ὁ Μέγας Βασίλειος σημειώνει ὃτι πολλά καί βασικά στοιχεῖα τῆς Θείας Λειτουργίας διατηρήθηκαν στήν θέση τους καί ἒγιναν γνωστά μέσα ἀπό τήν προφορική παράδοση, ἀφοῦ δέν ἒχουν παραδοθεῖ γραπτά ἀπό τούς Ἀποστόλους. Ἕνα τέτοιο σημαντικό στοιχεῖο κατά τήν τέλεση τής ἀναιμάκτου θυσίας, εἶναι καί ὁ τρόπος με τόν ὁποῖον μεταλαμβάνει ὁ ἱερεύς τά Ἄχραντα Μυστήρια.

Κατά τήν μετάληψιν ἐκ τού ἁγίου Ποτηρίου ὁ ἱερεύς φέρων τό ποτήριον εἰς τά χείλη του, καταπίνει τρίς, ἐπικαλούμενος τό ὄνομα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ.

Στά Ἱερατικά βιβλία διαβάζουμε: " Ἔτι προσέρχομαι Χριστῶ τῶ ἀθανάτω βασιλεῖ.. τό τίμιον καί πανάγιον Σῶμα...καί τό τίμιον καί πανάγιον καί ζωήρρυτον αἷμα τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ καί Σωτήρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς ἄφεσιν μου ἁμαρτιῶν καί ζωήν τήν αἰώνιον. Εἶτα μεταλαμβάνει ἐκ τοῦ ἱεροῦ ποτηρίου τρίτον. Καί ἐν μέν τῶ πρώτω ρουφήματι λέγει΄ Εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός Ἀμήν Ἐν δέ τῶ δευτέρω. Καί τοῦ Υἱοῦ Ἀμήν. Τῶ τρίτω. Καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος  Ἀμήν. " (βλέπε καί "Αἱ τρεῖς λειτουργίαι" Π. Τρεμπέλα σελ143)

Ἡ διάταξη αὐτή, ἔχει σήμερα πλήρως καί γενικῶς ἐπικρατήσει, σέ ὅλη τήν Ὀρθόδοξη οἰκουμένη, καί ἔχει τίς πηγές της ἀπό τήν προφορική παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, καί ἀπό τά παλαιότερα Ἱερατικά βιβλία.  

 

 Τοῦτο μαρτυρεῖ ἡ προφορική καί ἔντυπη Παράδοση τῆς Ὄρθοδόξου Ἐκκλησίας μας τουλάχιστον ἀπό τόν ΙΓ΄ αἰώνα ὡς κοινῶς ἰσχῦον καθεστώς.   Σέ ἕνα παλαιότατο χειρόγραφο, τό εἱλητάριο  ὑπ΄ἀριθμ. 719 τῆς Πάτμου τοῦ ΙΓ΄αἰ, ὁ ἱερεύς κοινωνῶν ἔλεγε "Ποτήριον σωτηρίου λήψομαι καί τό ὄνομα Κυρίου ἐπικαλέσομαι, εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός, Ἀμήν, καί τοῦ Υἱοῦ, Ἀμήν, καί τοῦ ἁγίου Πνεύματος, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων, Ἀμήν."   Τό εἱλητάριο τῆς Μονῆς Ἐσφιγμένου τοῦ ἔτους 1306 " καί λαβών τόν θεῖον ἄρτον ἐν δεξιᾶ, ποιῶν μετ'αὐτοῦ σταυρόν γ΄ εἰς τό πρόσωπον αὐτοῦ, λέγει΄ Εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ ἁγίου Πνεύματος", χωρίς νά φαίνεται τριπλή μετάληψη.    Ὁ κῶδιξ ὅμως 120 τῆς Μονῆς Ἐσφιγμένου τοῦ ἔτους 1602 γράφει ὅτι ὁ ἱερεύς "ἐλάμβανεν ἐκ τρίτου" καί ἐκ τοῦ τιμίου Σώματος.   Τό Χειρόγραφο ὑπ.ἀριθμ. 425 ΙΣΤ΄αἰ. τοῦ ἐν Κωνστ/πόλει Μετοχίου τιμίου Σταυροῦ ἔχει τό "Εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός ...." χωρίς φαίνεται, τουλάχιστον ρητῶς, ἡ τριπλή κοινωνία..   Τά χειρόγραφα ὅμως Σινᾶ τοῦ ΙΕ΄αἰ.  καί Ἀθηνῶν 702 ΙΣΤ΄αἰ παραλλήλως πρός τήν ἐπίκληση τῶν ὀνομάτων τῆς ἁγίας Τριάδος ρητῶς ἀναφέρουν ὅτι ἡ κοινωνία τοῦ ἱερέως καί τοῦ διακόνου ἐκ τοῦ ποτηρίου ἐγίνετο ἐκ τρίτου. Τό πρῶτο χαρακτηριστικά σημειώνει: "Λαβών δέ ὁ ἱερεύς καί τό ἅγιον ποτήριον, κοινωνεῖ, λέγων΄ "Μεταλαμβάνει ὁ δοῦλος τοῦ Θεοῦ (ὅδε) ἱερεύς τό τίμιον καί ἅγιον αἵμα.." καί μεταλαμβάνει τρίς ἐξ αὐτοῦ. Μεταδίδωσιν ὁμοίως καί τῶ διακόνω, μεταλαβόντες δέ γ΄ἐξ αὐτοῦ ἕκαστος...", τό δέ δεύτερο κατά τήν κοινωνία τοῦ διακόνου μαρτυρεῖ ὅτι ὁ ἱερεύς ἔλεγε τό  "Εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός ..." καί ὁ διάκονος μετά τήν τριπλῆ κοινωνία ἀπήντα "Ἀμήν".   Πολλά ἐξ ἄλλου χειρόγραφα ἀπό τού ΙΔ΄ αἰ. καί ἑξῆς, πού περιέχουν τίς λειτουργίες ἤ τήν "Διάταξη τῆς θείας λειτουργίας" τοῦ Πατριάρχου Φιλοθέου (Ἐσφιγμένου 120, Παντελεήμονος 6277-770, Ἐθνικῆς Βιβλ. Ἀθηνῶν 751, 752, 766, 782, 878, καί ἄλλα), καθώς καί ὅλα τά ἔντυπα διατάσσουν τήν τριπλῆ κατάποση ἐκ τοῦ Ποτηρίου, χωρίς νά ἀναφέρουν τίς περισσότερες φορές ρητῶς ὅτι ἡ τριπλῆ κατάποση συνοδεύετο καί ἀπό τήν ἐπίκληση τῶν τριῶν προσώπων τῆς ἁγίας Τριάδος.  Ἡ "Διάταξις" τοῦ Φιλοθέου καί οἱ τυπικές διατάξεις πού παρενεβάλλοντο στή θεία λειτουργία δέν διέτασσαν νέα πράγματα, ἀλλά κατέγραφαν τήν ὑφισταμένη ἤδη πρᾶξι, πού ἐστηρίζετο στήν προϋπάρχουσα λειτουργική παράδοση. Σημειώσατε δέ, ὅτι στά παλαιότερα χειρόγραφα δέν ὑπάρχουν σαφεῖς  διατάξεις, ὥστε νά μποροῦμε στηριζόμενοι σ'αὐτές νά ὑποστηρίξουμε τήν κατάποση μίας μόνο φορᾶς ἀπό τό ἅγιο Ποτήριο. (ἀπό τό βιβλίο ἐρωταποκρίσεις εἰς τήν Θ. Λειτουργία τού Καθ.  Ι. Φουντούλη) 

Στό Βιβλίο "Αἱ Τρεῖς Λειτουργίαι" γίνεται καί μία διευκρίνιση περί τῆς ἐπιφώνησης τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. (κώδικας 776 ΙΖ΄αἰ.Ἐθν.Βιβλ.) " Ἡ ἐπιφώνησις αὕτη ἅπαξ ὑπό τοῦ ἱερέως λεγομένη ἴσχυε διά τήν ἐξ ἀμφοτέρων τῶν εἰδῶν μετάληψιν." σελ142

Ἡ ὁμοφωνία τῶν ἀπό τοῦ ΙΓ΄αἰῶνος χειρογράφων καί τῶν Διατάξεων τῆς Θείας λειτουργίας, πού ἐμφανίζονται ἀπό τότε, εἶναι ἐνδεικτικό ὅτι καί πολύ πρό τοῦ ΙΓ΄αἰῶνος ἡ κοινωνία ἐκ τοῦ ποτηρίου ἐγίνετο τρίς  καί εἰς τό ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος. 

Περί τῆς μεταλήψεως πρό τοῦ ΙΓ΄αἰώνος, συναντάμε στήν ἱερολογία τοῦ μυστηρίου τοῦ Γάμου.  Πλῆθος χειρογράφων ἀπό τόν Η΄αἰώνα καί ἑξῆς μέχρι τῆς ἐμφανίσεως καί ἐπικρατήσεως τῶν ἐντύπων, μᾶς προσφέρουν στοιχεῖα γιά τό μυστήριο ὡς μάρτυρες τῆς παλαιᾶς τάξεως.   Μία τυπική χαρακτηριστική διάταξις λέγει: "Πρόσχωμεν. Τά προηγιασμένα ἅγια. Μεταδίδει αὐτοῖς μετά ἑτέρου ἀγγείου ἀνά γ΄ ἑνί ἑκάστω". Ταυτόχρονα ψάλεται "Ποτήριον σωτηρίου λήψομαι.."(Χειρόγραφα Σινᾶ, Παναγίου Τάφου, Πάτμου, Μ. Λαύρας, Κωνσταμονίτου, Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας, Ἐθνικής Βιβλ.Ἀθηνῶν ἀπό τόν Ι΄ αἰώνα.) Ἐνδιαφέρον παρουσιάζει χειρόγραφο ΙΣΤ΄αἰῶνος πού κάνει λόγο γιά τόν μελισμό τοῦ ἄρτου. "Εἰρήνη πᾶσι. Τάς κεφαλάς ἡμῶν... Καί εἰσελθών εἰς τό ἅγιον βῆμα μελίσας τρία τμήματα ἄρτου μετά οἴνου εὐθύς ἐκφωνεῖ΄ Πρόσχωμεν τά Ἅγια τοῖς ἁγίοις..."(Γιά περισσότερες πληροφ. βλέπε "Γάμος καί θεία Λειτουργία" Παν. Σκαλτσή ἔκδ.Πουρνάρα)

Ὁ Ἅγιος Συμεών Θεσσαλονίκης (βλέπε "Τά ἄπαντα" σελ225 περί Γάμου) μᾶς ἐπιβεβαιώνει ὅτι τήν ὥρα πού ψάλλεται τό "ποτήριον σωτηρίου...", γιά τά πανάγια Δῶρα ψάλλεται, καί ὁ ἱερεύς κοινωνεῖ (ἐκ γ΄)τούς νεονύμφους ἐάν εἶναι ἄξιοι κοινωνίας, ἐπειδή τέλος καί σφραγίς παντός θείου μυστηρίου καί τελετῆς εἶναι ἡ ἱερά κοινωνία. ..εἰς δέ τούς ἀναξίους τῆς κοινωνίας, δέν δίδονται τά θεῖα Δῶρα, ἀλλά τό κοινόν ποτήριον εἰς μερικόν ἁγιασμόν καί κοινωνίαν ἀγαθήν καί ἕνωσιν ἐν εὐλογία Θεοῦ. "..καί εὐλογῶν τό κοινόν ποτήριον μέ τήν χεῖρα ἐκφωνεῖ ὅτι ηὐλογήθη καί ἐδοξάσθη τό ὄνομα τῆς ἁγίας Τριάδος, καθότι αὐτή εὐλογεῖ τά πάντα καί τά ἀποκαθιστᾶ εἰς τελειότητα".

Αὐτό μᾶς εἰσάγει καί στήν ἀρχαία πρᾶξι τῆς Ἐκκλησίας  ὅπου κληρικοί καί λαϊκοί, μετελάμβαναν ἀπό τό ἅγιο Ποτήριο. Τήν κοινωνία δέ συνώδευε ἡ φράσις "Αἷμα Χριστοῦ " ἤ Αἷμα Χριστοῦ, ποτήριον ζωῆς" καί ὁ κοινωνῶν ἀπήντα "Ἀμήν". Αὐτό μαρτυροῦν ὁ Κύριλλος Ἱεροσολύμων (κατήχησις Μυσταγωγική Ε΄, 21-22), αἱ Ἀποστολικαί Διαταγαί (Η΄, 13) καί ἄλλοι ἀρχαῖοι συγγραφεῖς, χωρίς ὅμως νά ἀναφέρουν λεπτομέρειες διά τίς καταπόσεις.  Τόν Τριπλό αὐτό συμβολισμό τόν συναντάμε, στό Πασχαλινό Δεῖπνο τῶν Ἰουδαίων.

Οἱ Ἑβραῖοι, ὃταν ἒτρωγαν τό Πασχαλινό τους τραπέζι εἶχαν τή συνήθεια νά γεμίζουν τέσσερα ποτήρια μέ κρασί. Ὅταν ἒφτανε ἡ κατάλληλη ὣρα, ὁ οἰκοδεσπότης σηκωνόταν ὂρθιος μέ τό βλέμμα στραμμένο στόν οὐρανό, εὐλογοῦσε τό πρῶτο ποτήριο, ἒπινε καί μετά ἀπό αὐτόν ἒπιναν ὃλοι. Τό ἲδιο ἒκανε καί στό δεύτερο, ἐνῶ προσέθετε καί διήγηση τῆς ἐξόδου τῶν Ἑβραίων ἀπό τή χώρα τῆς Αἰγύπτου. Στό τρίτο ὁ οἰκοδεσπότης δέν εὐλογοῦσε τό ποτήριο, ἀλλά τό ὂνομα τοῦ Θεοῦ.  Μετά συνέχιζαν το δεῖπνο μέ τό τέταρτο κλπ. (βιβλ. "θεία Λατρεία"ἀρχ. Μακ. Βαρλά)Τό ἴδιο Πασχαλινό Δεῖπνο ἐποίησε καί ὁ Κύριος μέ τούς μαθητές του ἐκεῖνο τό βράδυ τῆς Μεγάλης Πέμπτης.(χωρίς νά γνωρίζουμε λεπτομέρειες)

Τήν ἐπίκλησι τοῦ Ὀνόματος τοῦ Θεοῦ ἐπί τοῦ ποτηρίου, τήν συναντάμε στήν Παλαιά Διαθήκη, ἀπό τίς σπονδές καί τίς θυσίες πού προσέφεραν οἱ ἑβραῖοι στό Θεό.  Ὅπως γνωρίζουμε, ὁ ἴδιος ὁ Θεός εἶχε δώσει στόν Μωυσῆ λεπτομερῆ περιγραφή τοῦ τρόπου μέ τόν ὁποῖο θά ἑόρταζαν κάθε χρόνο τό Πάσχα οἱ Ἰουδαῖοι. Ὁ ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος συνδέει τήν ἀνάμνηση τοῦ Χριστοῦ μέσα στήν Θεία Λειτουργία μέ τήν προτύπωση αὐτῆς τῆς ἀναμνήσεως.

Ὁ Προφήτης Δαυίδ προσφέρει θυσία στό Θεό ὑψώνοντας ποτήριον εὐχαριστίας καί ἐπικαλούμενος τό ὄνομα τού Θεοῦ.

Στόν ψαλμό 115 διαβάζουμε: (ἑρμηνεία Π. Τρεμπέλα, σχόλια π.Ἰωήλ Γιαννακοπούλου) «...Τί νά ἀνταποδώσω εἰς τόν Κύριον δι’ ὃλα τά ἀγαθά τά ὁποῖα πλουσίως ἀνταπέδωκέ μοι; κατά τήν εἰρηνικήν θυσίαν, πού θά τοῦ προσφέρω ἐπί τῆ διασώσει μου, θά λάβω ποτήριον εὐχαριστίας καί πλήρης εὐγνωμοσύνης θά ἐπικαλεσθῶ τό ὂνομα τοῦ Κυρίου. Τάς θυσίας πού ἒταξα καί ὑπεσχέθην εἰς τόν Κύριον, θά ἐκτελέσω καί θά Τοῦ προσφέρω δημοσία καί πανηγυρικῶς ἒμπροσθεν ὃλου τοῦ λαοῦ του. ...Ἒσπασες τάς ἁλύσεις καί τά δεσμά τῶν δεινῶν, ἀπό τά ὁποῖα ἐκινδύνευον νά ἀποθάνω. Εἰς Σέ λοιπόν καί ἐγώ τώρα θά προσφέρω θυσίαν αἰνέσεως καί πλήρης εὐγνωμοσύνης θά σέ ἐπικαλεσθῶ, ὃταν θά ὑψώνω εὐλαβῶς τό ποτήριον διά νά ἐκφράσω τάς εὐχαριστίας μου εἰς τό ὂνομά σου. ..εἰς τάς ἱεράς αὐλάς τοῦ οἲκου τοῦ Κυρίου, ἐν τῶ ναῶ, ὃστις ἒχει ἀνεγερθῆ εἰς τό κέντρον σου, ὦ Ἱερουσαλήμ.»

Ἡ Ἁγία Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, συνέδεσε στενά τό ποτήριον εὐχαριστίας τοῦ Προφήτου Δαυίδ μέ τό ποτήριον της θείας Λειτουγίας.  Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ἁγιορείτης στήν ἐρμηνεία αὐτοῦ τοῦ ψαλμοῦ (ἐρμηνεία ψαλμῶν τόμος 3ος) μᾶς ὑπενθυμίζει τόν  Ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο  καί τόν  Ἅγιο Ἀθανάσιο πού λένε ὅτι: ὁ στίχος τοῦ ψαλμοῦ ποτήριον σωτηρίου λήψομαι...διά τά πανάγια δῶρα λέγεται.

Ὁ Ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός ἐξηγεῖ ὅτι ¨ὁ 2ος στίχος τοῦ Θεομητορικοῦ κοινωνικοῦ "..καί τό ὄνομα Κυρίου ἐπικαλέσομαι", εἶναι μία πρόρρησις ἁρμόζουσα εἰς τήν Θεοτόκον καί ἀπ΄αὐτῆς ἔλαβεν ἀρχήν, ..παρακινεῖ καί ἡμᾶς ἐπί τοῦτο διά νά δεχώμεθα τό σωστικόν ποτήριον τῆς μεταλήψεως, καθώς ἐκείνη τήν τοῦ Θεοῦ Λόγου Ὑπόστασιν ἐδέχθη καί νά ἐπικαλεσώμεθα τό ὄνομα Κυρίου καί μεγαλύνωμεν σύν αὐτῆ τόν Κύριον".(Ἐξήγησις τῆς Ἐκκ. ἀκολουθίας κεφ ιστ΄)

Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος (Δ΄αἰ.) στά γραφόμενά του συνδέει ἀπόλυτα  τό ποτήριον τῶν θυσιῶν τῆς παλαιᾶς Διαθήκης μέ τήν ἀναίμακτον θυσίαν τῆς Καινῆς Διαθήκης. (Λόγος εἰς τό ἐπίστευσα διό ἐλάλησα) "Εἴ τις τό Πνεῦμα Χριστοῦ οὐκ ἔχει, οὕτος οὐκ ἔστιν αὐτοῦ, πᾶς οὖν ὁ ὀρθῶς πιστεύων εἰς Πατέρα καί Υἱόν καί Ἅγιον Πνεύμα, τοῦτο λέγει΄ Ἐπίστευσα, διό ἐλάλησα... Ἀλλ' ἔτι βαθύτερον καί πνευματικώτερον ἐννοήσας ὁ προφήτης Δαυίδ καί θεωρήσας τάς ἐν Χριστῶ μελλούσας εὐεργεσίας τῶ ἀνθρώπω δίδοσθαι ὡς ἤδη παρούσας αὐτάς κηρύτων λέγει΄ Τί ἀνταποδώσω τῶ Κυρίω περί πάντων ὧν ἀνταπέδωκέ μοι; Θεωρήσας ὁ προφήτης τήν ἐξ ἀρχῆς τοῦ Κυρίου δωρεάν δεδομένην καί ἀπορῶν πρός τήν ἀνταπόδοσιν τῶν παρά θεοῦ δεδωρημένων αὐτῶ ἀγαθῶν λέγει΄ Τί ἀνταποδώσω τῶ Κυρίω περί πάντων ὧν ἀνταπέδωκέ μοι; Ἀλλ΄ἔτι πλείονα τούτων μοι ἐχαρίσατο΄δι΄ἐμέ γάρ ὑπέμεινεν ἐμπτύσματα καί ραπίσματα, δι΄ἐμέ ἀκάνθινον στέφανον ἐπί τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ ἐφόρεσεν, ὄξος σύν χολῆ μεμιγμένον ἔπιε, δι' ἐμέ πολλά πέπονθεν, ἵνα καί τήν ἡτοιμασμένην τοῦ θανάτου πικρίαν καί κακίαν ἐκκενώση΄ τί ἀνταποδώσω τῶ Κυρίω περί πάντων ὧν ἀνταπέδωκέ μοι;  Πολλά ζητήσας ὁ προφήτης καί ἐμπεριελθών τῆ διανοία καί μηδέν ἄξιον θεοῦ εὑράμενος ἀνταπόδομα τέλειον, ἕν ἰδών τῶ πράγματι τοῦ μαρτυρίου ἐπιφέρει λέγων΄Ποτήριον σωτηρίου λήψομαι καί τό ὄνομα Κυρίου ἐπικαλέσομαι. Τοῦτο δέ τό ποτήριον μηνύει τό πάθος τοῦ Χριστοῦ. ¨Πάτερ, γάρ, εἰ δυνατόν παρελθεῖν τό ποτήριον τοῦτο, παρελθέτω.¨ Ἀλλ΄οὐ τοιοῦτον ποτήριον ὁ εὐχόμενος ἐν τῶ ψαλμῶ ἐπιζητεῖ, ἀλλά τό ποτήριον τό ὑπομονῆς καί ἀθλήσεως γέμον, ἐν ὀνόματι Κυρίου ἐσφραγισμένον, οὗ ὁ πιών τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος εὐφροσύνης μεστωθείς εἰς τόν ἅγιον τῶν μαρτύρων χορόν κατασταθήσεται΄ἐν Χριστῶ Ἰησοῦ τῶ Κυρίω ἡμῶν.

Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος  σέ ἄλλο λόγο του μᾶς λέει: (Εἰς τόν ληστήν, καί εἰς τήν προδοσίαν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ)  "..Οἱ υἱοί Ζεβεδαίου, οἱ λέγοντες, δυνάμεθα πιεῖν τό ποτήριον, ὅ μέλλεις πίνειν (τοῦτο γάρ ἦν), ἐν καιρῶ τοῦ ποτηρίου ἔφυγον΄ καί ὁ ληστής ἥρπασεν ἐκ χειρός τῶν Ζεβεδαίου τό τοῦ σωτηρίου ποτήριον, λέγων "Ποτήριον σωτηρίου λήψομαι, καί τό ὄνομα Κυρίου ἐπικαλέσομαι."  

Τά παραπάνω μαρτυροῦν τήν ὑφιστάμενη πρᾶξι,ἤδη από τόν Δ΄αἰ.   Γι'αὐτό καί ὁ ψαλμός αὐτός ἔχει τοποθετηθεῖ στήν ἀκολουθία τῆς θείας Μεταλήψεως.   

Τήν Τριαδολογία ἐπί τῶν ἀχράντων Μυστηρίων,ἀπό τόν Δ΄ αἰ. τήν βλέπουμε ἀκόμα σέ μία εὐχή τοῦ Μ. Βασιλείου (βλέπε Ἱερατικόν "Εἰς ἐνυπνιασθέντα") "Πολυεύσπλαχνε, ἀκήρατε(Πάτερ) ..ἀνάδειξόν με ἄσπιλον, διά τῆς χάριτος τοῦ Χριστοῦ σου καί ἁγίασόν με τῆ ἐπιφοιτήσει τοῦ Ἁγίου σου Πνεύματος΄ .ἵνα καταξιωθῶ .ἀνοῖξαι τό ρυπαρόν μου στόμα εἰς τό ὑμνῆσαι τό πανάγιον ὄνομά σου, τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος΄ καί οὕτω μετασχεῖν ἀνενόχως .τῶν ζωοποιῶν Μυστηρίων τοῦ Μονογενοῦς σου Υἱοῦ, μεθ' οὗ εὐλογητός εἶ, σύν τῶ Παναγίω καί ἀγαθῶ καί ζωοποιῶ σου Πνεύματι.."

Ἔνα ἄλλο μυστήριο πού σχετίζεται μέ τήν ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ, ἀπό τήν ἐποχή τῶν ἁγίων Ἀποστόλων εἶναι καί τό ἅγιον Βάπτισμα. Ἡ Ἐκκλησία μας συνδέει στενά τό Βάπτισμα μέ τήν Θεία Εὐχαριστία. Κατά τήν τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας θυμόμαστε πάλι τό Βάπτισμα, διότι μνημονεύουμε τόν θάνατο τοῦ Κυρίου καί λαμβάνουμε τήν ἀθανασία.  Κατά τό βάπτισμα, ὁ Ἀπόστολος Παῦλος μᾶς λέγει ὅτι: "ὅσοι ἐβαπτίσθημεν εἰς Χριστόν Ἰησοῦν, εἰς τόν θάνατον αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν συνετάφημεν οὖν αὐτῶ διά τοῦ βαπτίσματος εἰς τόν θάνατον". (Ρωμ.στ΄)  καί κατά τήν θεία Μυσταγωγία ὁ Κύριος μᾶς λέγει: "ὁσάκις γάρ ἄν ἐσθίητε τόν ἄρτον τοῦτον, καί τό ποτήριον τοῦτο πίνητε, τόν ἐμόν θάνατον καταγγέλετε, τήν ἐμήν ἀνάστασιν ὁμολογεῖτε." (Α΄Κορ.26)    

Στό Βάπτισμα συμβολίζουμε μέ τρεῖς καταδύσεις μέσα στό ὕδωρ τόν τριήμερο θάνατο τοῦ Κυρίου καί στή θεία κοινωνία μέ τρεῖς καταπόσεις ἀπό τό Ποτήριον.. Ἑκάστη δέ τῶν καταδύσεων ἤ τῶν καταπόσεων ἕν ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος ἐπικαλούμεθα.

Ἐν γένει ὅλα τά μυστήρια, τά λαμβάνουμε εἰς τό ὄνομα τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. "Ἐδικαιώθης, ἐσφραγίσθης, ἐβαπτίσθης, ἐφωτίσθης, ἐμυρώθης, ἡγιάσθης, ἀπελούσθης, εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, λέει ὁ ἱερέας στόν νεοφώτιστο, καθώς ἀποσπογγίζει τό πρόσωπον αὐτοῦ."(εὐχή ἀπό τήν τέλεση τοῦ Βαπτίσματος.) ατά τόν Ἃγ. Νικόλαο Καβάσιλα, θεολογοῦμε σαφῶς καί διακεκριμένως καί ἀνυμνοῦμε ἀκριβέστερα καί τελειότερα τίς ἰδιότητες καθεμιᾶς ἀπό τίς ὑποστάσεις. Ὁ Ἃγιος Νικόλαος κάνοντας τήν κλασική διάκριση Θεολογίας καί οἰκονομίας, (δηλ λόγου περί Θεοῦ καί λόγου περί τοῦ σωτηριώδους ἒργου τοῦ ἐνανθρωπήσαντος Λόγου) μᾶς λέει: Τήν μέν θεολογία ἀναβοοῦμε, τήν δέ οἰκονομία τήν ἐπιδεικνύομε σιωπηρῶς μέ τά ἒργα. Τήν μέν θεολογία πρέπει μόνο νά τήν πιστεύσωμε καί γι’αὐτήν ἡ ἐπίδειξις τῆς πίστεως περιορίζεται στό λόγο, τήν οἰκονομία ὃμως πρέπει ὁπωσδήποτε καί νά τήν μιμηθοῦμε καί νά τήν ἐπιδείξωμε μέ τά ἒργα. Γι’ αὐτό λοιπόν ἡ μέν Τριάς εἶναι ἐπάνω στή φωνή, ἐνῶ τό πάθος καί τό θάνατο τά παριστάνομε. “λόγος β΄περί τῆς ἐν Χριστῶ ζωῆς”

Ὁ Ἅγ. Ἐπιφάνιος ἐπισκ. Κύπρου (ὁμιλία εἰς τήν ἀνάστασιν) λέγει: "..διά τριῶν ὀνομάτων ἡ μία θεότης Πατρός καί Υἱοῦ καί ἁγίου Πνεύματος σημαίνεται. Ἀνέστη γοῦν ὁ Κύριος διά τριῶν ἡμερῶν, διδάσκων ἡμᾶς Τριάδα ἐν μονάδι προσκυνεῖν.

Ἡ Δογματική διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μᾶς λέει ὅτι: " ..ὅλος ἐστίν ὁ Υἱός ἐν τῶ Πατρί καί τῶ Ἁγίω Πνεύματι, ..Συμπροσκυνεῖται γάρ ἡ ἁγία αὐτοῦ Σάρξ τῆ αὐτοῦ Θεότητι τιμία προσκυνήσει, προσθήκη δεξαμένης τῆς ἁγίας Τριάδος. Τριάς γάρ ἔμεινεν ἡ Τριάς, καί μετά τήν σάρκωσιν τοῦ Μονογενοῦς, ἀχωρίστου μεινάσεις τῆς ἁγίας αὑτοῦ Σαρκός, καί ἔτι μετ'αὐτοῦ μενούσης καί εἰς τόν αἰῶνα." (εἰς τήν τᾶξι ἐπί χειροτονία ἐπισκόπου)

Ἀπό τά παραπάνω συμπεραίνουμε ὅτι διά τῆς ἐνώσεώς μας μέ τό Πανάγιον Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, γινόμαστε κοινωνοί τῆς Τριαδικῆς Θεότητος (ἕκαστος κατά τήν καθαρότητα τῆς καρδίας του.) Ἀκόμα γινόμαστε κοινωνοί ὁλοκλήρου τοῦ "Σῶματος" τῆς Μίας, Ἁγίας, Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας.

"Ψυχήν σύν τῶ σώματι, ἁγιασθείην Δέσποτα, φωτισθείην, σωθείην, γενοίμην οἶκός σου, τῆ τῶν Μυστηρίων μεθέξει τῶν Ἱερῶν, ἒνοικόν Σε ἒχων, σύν Πατρί καί Πνεύματι, εὐεργέτα πολυέλεε".(στίχος ἀπό τήν θ. μετάληψη)  

 Ἕνα παράδειγμα γιά ὅλους τούς Χριστιανούς εἶναι ὁ τρισόλβιος καί τρισμακάριστος Σταυρός τοῦ Κυρίου ὁ ὁποῖος διά νά τόν σχηματίσουμε χρησιμοποιοῦμε τά τρία δάχτυλα τοῦ χεριοῦ εἰς τύπον καί σύμβολον τῆς ἁγίας Τριάδος. Χωρίς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ ἁγίου Πνεύματος, δέν μποροῦμε νά σημάνουμε τά πάθη τοῦ Κυρίου, νά συσταυρωθοῦμε καί νά συναναστηθοῦμε μέ Αὐτόν.              Γι'αὐτό τό λόγο καί ἡ Θεία Λειτουργία εἶναι Λατρεία στόν ἐν Τριάδι Θεό.

Αὐτή εἶναι καί ἡ μεγάλη διαφορά τῆς ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας  μέ τίς ἄλλες Χριστιανικές Θρησκεῖες.  Ὁ Ἄγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος στόν πρῶτο λόγο του μᾶς δίνει τόν ὁρισμό γιά τό ποιός εἶναι Χριστιανός.  " Χριστιανός εἶναι ἡ ἀπομίμησις τοῦ Χριστοῦ, ὅσο εἶναι δυνατόν στόν ἄνθρωπο, καί στά λόγια καί στά ἔργα καί στή σκέψη. Πιστεύει δέ ὀρθά καί ἀλάνθαστα στήν Ἁγία Τριάδα."

Ἕνα ἄλλο σημαντικό στοιχεῖο περί τοῦ θανάτου τοῦ Κυρίου, πού συμβολίζεται ἐπί τοῦ Ποτηρίου, εἶναι τό αἶμα καί τό ὔδωρ πού ἐξέρρευσαν ζεστά ἀπό τήν πλευρά τοῦ Κυρίου.

Ἀφοῦ ὁ λειτουργός κάνει τήν ἕνωση τοῦ ἁγίου Σώματος καί τοῦ ἁγίου Αἵματος τοῦ Χριστοῦ, ρίχνει καί καυτό νερό καί συμπληρώνεται πλήρως ὁ συμβολισμός τοῦ Μυστηρίου.

Αὐτοί πού μεταλαμβάνουν ἀπό τό χεῖλος τοῦ ποτηρίου, εἶναι σάν νά ἀγγίζουν τήν ἴδια τή ζωοπάροχη πλευρά (Γερμανός Κωνστ/πολεως Μ.98,449),  καί μεταλαμβάνουν τό Πνεῦμα  καί τό αἷμα καί τό ὕδωρ. Τό μέγα μυστήριο αὐτό δείχνει ὅτι ὁ Κύριος ἀπέθανε τῆ σαρκί, μή παθούσης αὐτοῦ τῆς θεότητος.

Ὁ Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός στόν λόγο του <περί τῶν ἀζύμων> μᾶς λέγει χαρακτηριστικά: " Ὁ Ἰωάννης (ὁ εὐαγγελιστής) συμμαρτυρεῖ τῶ λόγω΄Τρεῖς οἱ μαρτυροῦντες, τό πνεῦμα, καί τό ὕδωρ, καί τό αἷμα, καί οἱ τρεῖς εἰς τό ἕν εἰσι, τουτέστι εἰς τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Ὅ καί κατά τόν καιρόν τῆς σταυρώσεως, ..λόγχη νυγείσης αὐτοῦ τῆς σαρκός, τρία ἐξέρρευσε, ὅ δέ ζῶν, καί ἅγιον Πνεῦμα ἔμεινε τῆ τεθεωμένη σαρκί αὐτοῦ, ἥν ἐσθίοντες ἡμεῖς ἐν τῶ μεταβαλλομένω ἄρτω διά τοῦ πνεύματος εἰς σάρκα Χριστοῦ, ζῶμεν ἐν αὐτῶ ὡς ζῶσαν καί τεθεωμένην σάρκα ἐσθίοντες΄ὡσαύτως καί τό αὐτοῦ αἷμα τό ζῶν καί θερμότατον.."

"Ἡμᾶς δέ πάντας, τούς ἐκ τοῦ ἑνός ἄρτου καί τοῦ ποτηρίου μετέχοντας, ἑνώσας ἀλλήλοις εἰς ἑνός Πνεύματος Ἁγίου κοινωνίαν..", λέγει ἡ εὐχή ἀπό τήν λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου μετά τόν καθαγιασμό τῶν τιμίων Δώρων.

Καί ὃταν ὅλοι κοινωνήσουν ἀναφωνοῦν τό " εἲδομεν τό Φῶς τό ἀληθινόν(τόν Χριστόν), ἐλάβομεν (Πανάγιον) Πνεῦμα ἐπουράνιον, εὓρομεν πίστιν ἀληθῆ(τήν Ἐκκλησία), ἀδιαίρετον Τριάδα προσκυνοῦντες. Αὓτη γάρ ἡμᾶς ἒσωσεν." 

Περί τῆς θείας Μεταλήψεως μίας μόνο πόσης ἀπό τό Ποτήριον, δέν ὑπάρχει παράδοση στήν Ἐκκλησία μας. Οὔτε προφορική, οὔτε γραπτή.  Μόνο τά τελευταῖα χρόνια ἐκφράζονται κάποιες ἀπόψεις ὅτι εἶναι λάθος ἡ ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ καί λάθος οἱ τρεῖς καταπόσεις. Σ'αὐτές τίς ἀπόψεις δέν ὑπάρχει κανένα ἐπιχείρημα θεολογικό, ἱστορικό, Ἁγιογραφικό, ἤ ἄλλο.  Γίνεται προσπάθεια ἀπό διαφόρους κληρικούς σήμερα νά δικαιολογηθεῖ ἡ μία κατάποση, μέ ὀρθολογιστικά κριτήρια, ὑποτιμώντας τήν ἤδη ὑπάρχουσα πράξη.  Πρῶτος ὑπέρ τῆς κοινωνίας ἐκ τοῦ ποτηρίου μία μόνο φορά ἐτάχθη ὁ π. Γερβάσιος Παρασκευόπουλος("ἐπίκαιρα προβλήματα"1954 καί "Ἑρμηνευτική ἐπιστασία τῆς θ. λειτουργίας"1958) λέγοντας ὅτι ἡ ἀρχική πρᾶξι  ἦταν μία φορά, καί ὅτι ἡ τριπλή πόση εἰσήχθη μεταγενεστέρως. Δέν ὑπάρχουν ὅμως χειρόγραφα τῶν πρώτων αἰώνων μέ σαφεῖς  διατάξεις, ὥστε νά ὑποστηρίξουμε τήν κατάποση μίας μόνο φορᾶς ἀπό τό ἅγιο Ποτήριο καί δέν διευκρινίζει ἀπό ποιόν αἰῶναεἰσήχθη ἡ τριπλή πόση καί γιά ποιό λόγο δέν εἶναι σωστή.

Ὁ τρίς συμβολισμός ἦταν αὐτονόητος τοῦς πρώτους αἰώνες ἀπό τοῦς ἱερεῖς καί γι'αὐτό δέν χρειαζόταν νά καταγραφεῖ στά χειρόγραφα.

Ἔνα βιβλίο μέ τίτλο "Ψήγματα ὀρθοδόξου λειτουγικῆς"εκδ.Ἀστήρ.1999 θεωρεῖ ὅτι εἶναι παράδοξο καί ἀνεξήγητο καί θεολογικῶς ἀπαράδεκτο φαινόμενο ἡ τριπλή πόση.(;) Φοβᾶται δέ ὁ συγραφέας μήπως καταλυθεῖ μεγάλη ποσότης ἀπό πολυπρόσωπα συλλείτουργα καί δέν φτάσει γιά τούς πιστούς.

Ἐδῶ θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι οἱ ἱερεῖς πάντοτε κανονίζουν καταλλήλως νά οἰκονομοῦν τήν ποσότητα τοῦ εὐχαριστιακοῦ αὐτοῦ εἴδους κατά τήν ἁγία πρόθεση μέ τήν ἀρκοῦσα ποσότητα οἴνου, ἀναλόγως πρός τόν ἀριθμό τῶν συλλειτουργούντων καί τήν ὑπολογιζομένη συμμετοχή τῶν πιστῶν.  

Ἡ Τριπλή πόση δέν μπορεῖ νά ἀλλάξει γιατί εἶναι ἐκ τῆς ἁγίας καί ἀγράφου Ὀρθοδόξου Παραδόσεως, ἐνώ ἡ μία πόση εἶναι χαρακτηριστικό τῆς Παπικής παράδοσης, ἡ ὁποία ἐν γένει δέν Τριαδολογεῖ κατά τήν τέλεση τῆς λειτουργίας.(βλέπε διάταξη "θ. Λειτουργίας" ἀπό τήν Καθολική Ἱεραρχία τῆς Ἐλλάδος1990)

Ὁ Ἅγιος Κύριλος Ἀρχιεπίσκοπος ἀλεξανδρείας σέ λόγο του (εἰς τοῦς ψαλμούς) μᾶς λέγει τό ἐξής: Τρεῖς εἶναι οἱ θεῖοι σύμπαντες νόμοι  "Εἰς μέν ὁ φυσικός ὁμοῦ καί δημιουργικός, καθ΄ὅν ἐκ τῆς συνειδήσεως καί ἐκ τῶν κτισμάτων, τό δέον γινώσκομεν. Ἕτερος δέ ὁ γραπτός, ὁ διά Μωσέως δοθείς καί τρίτος ὁ πνευματικός καί εὐαγγελικός."

Στήν περίπτωση τοῦ Ποτηρίου βλέπουμε ὅτι ἰσχύουν καί οἱ τρεῖς αὐτοί Νόμοι. ιά τόν φυσικό νόμο βλέπουμε ὅτι ἀπό τά ἀρχαῖα χρόνια μέχρι σήμερα ὅλοι οἱ ἄνθρωποι στά ἐπίσημα δεῖπνα ὑψώνουν τό ποτήρι τους γιά νά εὐχηθοῦν ὅ,τι θέλουν (ὑγεία, χαρά κλπ) καί σήκωναν τό ποτήρι ὅσες φορές ἦταν ἀναγκαῖο. Τό φαγητό εἶναι συντήρηση στή ζωή καί τό ποτό εὐφροσύνη. Γι’ αὐτό καί τό ἔπαθλο σέ νικητές εἶναι τό κύπελλο. Αὐτό  θά ὑψώσουν γιά νά εὐχηθοῦν.

Στό νόμο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης βλέπουμε τό ποτήριο νά ὑψώνεται στό ὄνομα τοῦ Θεοῦ

Στόν τρίτο νόμο, κατά τά λόγια τοῦ Κυρίου "τοῦτο τό ποτήριον (ὅλη) ἡ Καινή Διαθήκη ἐστίν ἐν τῶ αἵματί μου"(Λουκ.κβ΄20) ὑψώνεται στό ὄνομα τοῦ Πατρός "Ὅς τόν κόσμον του οὕτως ἠγάπησε, ὥστε τόν Υἱόν του τόν μονογενῆ δοῦναι"  καί τοῦ Υἱοῦ "Ὅς ἐλθών καί πᾶσαν τήν ὑπέρ ἡμῶν οἰκονομίαν πληρώσας" καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος δι' οὗ τά προκείμενα δῶρα εὐλογήθηκαν, ἀγιάστηκαν καί ἀναδείχθηκαν.  Ἀμήν,  Ἀμήν,  Ἀμήν.  (βλέπε εὐχές ἁγ. ἀναφορᾶς)

Σύ γάρ εἶ Χριστέ ὁ ἂρτος τῆς ζωῆς, ἡ πηγή τοῦ ἁγιασμοῦ, ὁ δοτήρ τῶν ἀγαθῶν καί σοί τήν δόξαν ἀναπέμπομεν σύν τῶ Πατρί καί τῶ ἁγίω Πνεύματι, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων.  Ἀμήν.

Ἱερεῦς  Εὐθ. Μ. ἐφημέριος Ἱ. Ν. Ἁγ. Κοσμᾶ Αἰτωλοῦ  Ἀμαρουσίου.