ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΛΗΘΟΥΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΛΘ΄ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟΥ ΚΑΝΟΝΟΣ
"ΑΡΘΡΑ, ΜΕΛΕΤΑΙ, ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ", τόμος Α΄, Ἀθῆναι 1986, σελ. 212 κ.ἑ)
Τά τελευταῖα χρόνια ἔχουμε ὅλοι μας γίνει μάρτυρες τοῦ δεσποτισμοῦ τῶν ἐπισκόπων, τουλάχιστον στήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος. Ὁ δεσποτισμός αὐτός, πού παίρνει διάφορες μορφές ὅλο καί ἱσχυροποιεῖται δεδομένου ὅτι δέν ἀφορᾶ πλέον μόνο σέ προσωπικά θέματα τῶν κληρικῶν ἀλλά ἔχει βαθυτέρους σκοπούς καί στόχους.
Στόχος εἶναι πλέον ἡ φίμωση κάθε ἀντιθέτου φωνῆς κάθε ἀντιστάσεως στά κατεδαφιστικά σχέδια τῆς Νέας Ἐποχῆς πού ἔχει δυναμικά εἰσβάλει στήν "ἐκκλησία" καί προσπαθεῖ μέ καινοτομίες, καί προοδευτικές, δῆθεν, ἐνέργειες νά ἀλλοιώσει τό Ὀρθόδοξο φρόνημα καί κριτήριο. Οἱ ἐπίσκοποί μας, στηριζόμενοι στόν ΛΘ΄ ἀποστολικό κανόνα, τόν μόνο πού φρόντισαν νά ἀποστηθίσουν, ἔχουν μετατραπεῖ ἀπό πνευματικοί πατέρες σέ αὐταρχικούς διοικητές δημοσίων ὑπηρεσιῶν καί σέ ἀκριβῆ ἀντίγραφα τοῦ "Φύρερ". Ἀς δοῦμε ὅμως πῶς ὁ ἅγιος γέροντας π. Ἐπιφάνιος Θεοδωρόπουλος μιλοῦσε γιά τό θέμα μερικά χρόνια πρίν ὅσο κι ἄν ὁ δεσποτισμός δέν εἶχε ἀκόμα τόσο πολύ ἐνισχυθεῖ.
Τό κείμενο πού ἀκολουθεῖ εἶναι ἕνα ἄρθρο πού ἔγραψε ὁ π. Ἐπιφάνιος στούς "Τρεῖς Ἱεράρχες", τόν Ἰανουάριο τοῦ 1963 καί στό ὁποῖο δίνει τήν πραγματική καί ὀρθή ἑρμηνεία τοῦ παρεξηγημένου καί ἐκμεταλευομένου κανόνος.
"Ἐλάχιστοι ἀναμφιβόλως κανόνες τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν παρανοοῦνται καί παρερμηνεύονται τόσον πολύ, ὅσον ὁ ΛΘ΄ Ἀποστολικός Κανών. Ἐπειδή δ' ἐσχάτως εἶδον τό φῶς δύο ἀκόμη παρανοήσεις τοῦ εἰρημένου Κανόνος, ἐκρίναμεν ἀναγκαῖον νά διασαφήσωμεν δι' ὀλίγων τήν ἔννοιαν αὐτοῦ.
"Οἱ πρεσβύτεροι καί οἱ Διάκονοι", λέγει ὁ Κανών, "ἄνευ γνώμης τοῦ Ἐπισκόπου μηδέν ἐπιτελείτωσαν. Αὐτός γάρ ἐστίν ὁ πεπιστευμένος τόν λαόν τοῦ Κυρίου καί τόν ὑπέρ τῶν ψυχῶν αὐτῶν λόγον ἀπαιτηθησόμενος".
Ποιά ἆραγε εἶναι ἡ ἔννοια τῆς φράσεως "μηδέν ἐπιτελείτωσαν"; Τί ἀκριβῶς ἐννοεῖ ἐκεῖνο τό "μηδέν"; Εἶνε ἀπόλυτος ἡ ἔννοια αὐτοῦ ἤ σχετική καί περιωρισμένη;
Νομίζομεν, ὅτι ἀρκεῖ νά ἔχῃ τις τόν κοινόν νοῦν, ἵνα ἀποκρούσῃ καί ἀποκλείσῃ πᾶσαν σκέψιν περί ἀπολύτου ἐννοίας. Ἡ ἀπόλυτος ἔννοια θά ἦτο καί φυσικῶς ἀδύνατος καί λογικῶς ἀπαράδεκτος. Διότι, ἐν ἐναντίᾳ περιπτώσει, θά ἔπρεπε νά εἴπωμεν, ὅτι ὁ Κληρικός χρειάζεται ἄδειαν τοῦ Ἐπισκόπου καί διά νά φάγῃ ἤ νά πίῃ ἤ νά κοιμηθῇ ἤ νά ἐνδυθῇ ἤ νά περιπατήσῃ. Ἀλλά τοῦτο θά ἦτο ἀδιανόητον.
Οὔτε ὅμως καί διά τάς καθαρῶς ἐκκλησιαστικάς ἐνεργείας αὐτοῦ χρειάζεται ἄδειαν τοῦ Ἐπισκόπου ὁ Κληρικός, ἐφ' ὅσον εὑρίσκεται ἐν τῷ κύκλῳ τῆς ἁρμοδιότητος αὐτοῦ. Σκέπτεσθε τήν θέσιν Ἐπισκόπου τινός, οὗ οἱ Κληρικοί θά ἐζήτουν καθ' ἑκάστην ἡμέραν τήν ἄδειαν, ἵνα τελέσωσι τά Θεῖα Μυστήρια ἤ ἄλλας Ἱεράς Ἀκολουθίας, ἤ ἵνα κηρύξωσιν, ἤ ἵνα νουθετήσωσι καί συμφιλιώσωσιν ἀντιμαχομένους, ἤ ἵνα συζητήσωσιν μετά αἱρετικῶν, ἤ ἵνα βοηθήσωσιν πτωχούς, ἤ ἵνα δημοσιεύσωσιν θεολογικάς διατριβάς ἤ γενικῶς θρησκευτικά βιβλία ἤ ἄρθρα κ.λ.π; Δέν θά ἠδύνατο νά ἐπαρκέσῃ εἰς τό ἀπαντᾶν, οὔτε καί ἐάν δέκα μόνον Κληρικούς εἶχεν ὑπ' αὐτόν!...
Δι' οὐδέν λοιπόν τῶν ἀνωτέρω ἀπαιτεῖται ἄδεια τοῦ Ἐπισκόπου. Ἐάν δέ τι αὐτῶν δέν τελεσθῇ ὡς δεῖ, τότε ὑπάρχει βεβαίως εὐθύνη διά τόν Κληρικόν, ἀλλ' εὐθύνη παραβάσεως ἄλλων Κανόνων ἤ παραδόσεων καί ἐθίμων, οὐχί δέ τοῦ ΛΘ΄ Ἀποστ. Κανόνος. Παράδειγμα: Ἱερεύς τις, μετά τήν ἀνάγνωσιν τοῦ Ἱ. Εὐαγγελίου, ἑρμηνεύει αὐτό εἰς τόν λαόν. Κατά τήν ὁμιλίαν δ' αὐτοῦ ἐκτρέπεται εἰς αἰσχρολογίας ἀφορήτους. Ἀναμφιβόλως πρέπει νά τιμωρηθῇ. Θά τιμωρηθῇ ὅμως οὐχί διότι δέν ἔλαβε πρό τοῦ κηρύγματος ἄδειαν τοῦ Ἐπισκόπου (τοιαύτην ἄδειαν δέν ἐχρειάζετο, ἐφ' ὅσον, α) εἶνε κανονικός ἱερεύς καί β) εὑρίσκετο ἐντός τοῦ Ναοῦ εἰς ὅν ἀνήκει), ἀλλά α διότι ἐγένετο, διά τῆς αἰσχρολογίας αὐτοῦ, αἴτιος σκανδαλισμοῦ τοῦ λαοῦ. Ἕτερον παράδειγμα: Ἱερεύς τις δημοσιεύει θεολογικήν πραγματείαν, ἐν ᾖ ὑπάρχουσιν αἱρετικαί διδασκαλίαι. Καί οὗτος θά τιμωρηθῇ, οὐχί ὅμως ἐπί παραβάσει τοῦ ΛΘ΄ Ἀποστ. Κανόνος ( διότι ἐξέδωκεν βιβλίον ἄνευ ἀδείας τοῦ Ἐπισκόπου! ), ἀλλ' ἐπί ἀθετήσει τῶν δογμάτων τῆς Ἐκκλησίας. Τρίτον παράδειγμα: Ἱερεύς τις φέρει εἰς φῶς φυλλάδιον ἤ ἄρθρον, ἐν ᾧ ἀσκεῖ κριτικήν ἐπί ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων. Εἶνε δυνατόν νά κατηγορηθῇ ἐπί παραβάσει τοῦ εἰρημένου Κανόνος, διότι δηλ. δέν ἔλαβε προκαταβολικῶς ἄδειαν τοῦ Ἐπισκόπου; Ἀλλ' ἄν μή τι ἄλλο, ὁ Ἐπίσκοπος, ὅστις θά διετύπου τοιαύτην κατηγορίαν, θά ἐκινδύνευε νά ἐγκληθῇ ὑπό τοῦ εἰσαγγελέως ἐπί παραβιάσει τοῦ Συντάγματος, ὅπερ ἀπαγορεύει τήν προληπτικήν λογοκρισίαν καί παρέχει ἐλευθερίαν διατυπώσεως τῶν στοχασμῶν ἑκάστου. Ἐάν δέ τυχόν τό εἰρημένον κείμενον τοῦ ἱερέως περιέχῃ ὕβρεις ἤ συκοφαντίας ἤ βωμολοχίας ἤ ὅ, τιδήποτε ἄλλο κατάκριτον πρᾶγμα, τότε βεβαίως θά ἐγκληθῆ μέν οὗτος, οὐχί ὅμως ἐπί παραβιάσει τοῦ ΛΘ΄ Ἀποστ. Κανόνος, ἀλλ' ἐπί τῇ βάσει τῶν πρός τό ἀδίκημα αὐτοῦ συναφῶν Κανόνων.
Εἰς τι λοιπόν ἀναφέρεται τό «μηδέν ἐπιτελείσθω»; Εἰς ὅ,τι ἀνήκει τῇ δικαιοδοσίᾳ τοῦ Ἐπισκόπου! Ἐξ' αὐτῶν πάντων οὐδέν δύναται νά ἐπιτελέσῃ οἱοσδήποτε Κληρικός ἄνευ ἐξουσιοδοτήσεως τοῦ Ἐπισκόπου. Ἴνα δέ μή νομισθῇ, ὅτι ἡ τοιαύτη τοῦ Κανόνος ἑρμηνεία εἶνε ἡμετέρα αὐθαίρετος εἰκασία, ἐπικαλούμεθα τάς γνώμας τῶν ἐγκυροτέρων Κανονολόγων:
α) Ζωναρᾶς: "Τοῖς πρεσβυτέροις καί διακόνοις, ὑπό τούς κατά χώραν τελοῦσιν ἐπισκόπους, ἀφ' ἑαυτῶν τι πράττειν οὐκ ἐκκεχώρηται, οἷον ἐπιτιμᾶν καί ἀφορίζειν οὕς βούλονται καί ὁπηνίκα· ἤ λύειν ἀφορισμόν ἤ μειοῦν ἤ ἐπιτείνειν· ταῦτα γάρ τῆς ἀρχιερατικῆς εἰσιν ἐξουσίας· καί εἰ μή παρά τοῦ ἐπισκόπου τό ἐνδόσιμον λάβοιεν, τοιοῦτον τι ποιεῖν οὐκ ἐφεῖται αὐτοῖς αὐτοῖς" (Γ. Ράλλη -Μ. Ποτλῆ "Σύνταγμα..."κ.τ.λ.,τόμ. Β σελ. 54)
β) Βαλσαμών: "Τό μηδέν ἐπιτελεῖν τούς πρεσβυτέρους καί διακόνους ἄνευ γνώμης τοῦ ἐπισκόπου, μή εἴπης καθολικόν εἶναι, ἀλλ' εἰπέ μή ἔχειν ἐπ' ἀδείας τούτους ποιεῖν τό ὁτιοῦν ἀνῆκον τῷ ἐπισκόπῳ, χωρίς γνώμης αὐτοῦ, οἷον τό ἐκδιδόναι ἀκίνητα τῆς ἐκκλησίας, τό εἰσοδιάζειν τά περί αὐτήν, τό ἐπιτιμᾶν καί ἕτερα τοιαῦτα" ( αὐτόθι)
γ) Ἀριστηνός: "Ἄτερ ἐπισκόπου ποιεῖν πρεσβύτερος οὐδέν, καί διάκονος· καί γάρ οὗτος πεπίστευται τόν λαόν. Οὐκ ἔξεστι πρεσβύτερον ἤ διάκονον, ἄνευ γνώμης τοῦ ἰδίου ἐπισκόπου, ἤ τόν λαόν ἀφορίζειν, ἤ αὔξειν, ἤ μειοῦν ἐπιτίμια, ἤ ἕτερον τι τοιοῦτον ποιεῖν, ὡς τοῦ ἐπισκόπου τόν λαόν ἐμπιστευομένου, καί τόν ὑπέρ τῶν ψυχῶν αὐτῶν λόγον ἀπαιτηθησομένου" (αὐτόθι).
δ) Ἅγιος Νικόδημος: "Ὁ παρών Ἀποστολικός Κανών διορίζει, ὅτι οἱ Πρεσβύτεροι καί οἱ Διάκονοι, χωρίς τήν γνώμην καί ἄδειαν τοῦ Ἐπισκόπου των, δέν ἠμποροῦν νά ἐνεργήσουν κανένα ἱερατικόν λειτούργημα, τόσον ἀπό ἐκεῖνα ὅπου ἀνήκουσιν εἰς τήν ἀρχιερατικήν ἐξουσίαν τοῦ Ἐπσικόπου, ὅσον καί ἀπό ἐκεῖνα τῶν ὁποίων ἔχουσι μέν αὐτοί τήν δύναμιν, διά τοῦ Μυστηρίου τῆς χειροτονίας, τήν δέ ἐνέργειαν αὐτῶν νά ἐπιτελέσουν δέν ἠμποροῦν χωρίς τοῦ Ἀρχιερέως τήν γνώμην. Ταῦτα δέ, χάριν παραδείγματος, εἶναι τό νά μή ἐξομολογοῦν μήτε νά συγχωροῦν τούς μετανοοῦντας, κατά τόν ς, ζ, καί ν τῆς ἐν Καρθαγένῃ· τό νά ἀφιερώνωσι τάς παρθένους εἰς τόν Θεόν, κατά τόν ς τῆς αὐτῆς· τό νά μή χειροθετοῦν καί κείρουν Ἀναγνώστας ἤ μοναχούς καί ἄλλα ΠΑΡΟΜΟΙΑ" ( "Ἱ. Πηδάλιον", ἔκδοσις ς, ἐν Ἀθήναις 1957, σελ. 44).
Συμπέρασμα:
Ἐπίκλησις τοῦ ΛΘ΄ Ἀποστολικοῦ Κανόνος ἐναντίον κληρικῶν, οἵτινες οὔτε ἐξωμολόγησαν ἄνευ ἐπισκοπικοῦ ἐνταλτηρίου, οὔτε ἐπέβαλον ἤ ἔλυσαν ἀφορισμόν, οὔτε ἔκειραν Μοναχούς ἤ Μοναχάς, οὔτε ἐχειροθέτησαν Ἀναγνώστας, οὔτε Ναούς ἤ Μονάς ἵδρυσαν, οὔτε ἀδείας γάμων ἐξέδοσαν, οὔτε ἀκίνητα τῆς ἐκκλησίας ἐπώλησαν, οὔτε ἄλλο τι τοιοῦτον ἐποίησαν, ἐπίκλησις, λέγομεν, τοῦ εἰρημένου Κανόνος ἐναντίον τοιούτων Κληρικῶν, ἐπ' οὐδενί λόγῳ δύναται νά εὐσταθήσῃ.