Ἐνδεικτική παρουσίαση ἀπό τά μαθήματα τῆς ΕΣΤΙΑΣ ΠΑΤΕΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ στό Πνευματικό Κέντρο τῆς Κοιμήσεως Θεοτόκου Ἀμαρουσίου.

Θεολογική καί φιλολογική ἀνάλυση τοῦ εἱρμοῦ[1] καί τοῦ πρώτου τροπαρίου τῆς Α΄καί Γ΄ὠδῆς τοῦ πρώτου κανόνα τῆς ἑορτῆς τῆς ἁγίας Σκέπης τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου 28/10:

Εἰσαγωγή:

Οἱ ἐννέα ὠδές (ἐμμελής φωνή χωρίς μουσικό ὄργανο·δηλ. κατανοοῦμε δογματίζοντας διά τῆς θεωρίας) τοῦ κάθε κανόνα ( σύνολο στίχων ὠδῶν καί τροπαρίων) στόν ὄρθρο ἀποτελοῦν τόν βασικό κορμό του. Δέν εἶναι τυχαῖος ὁ ἀριθμός. Ὑπενθυμίζουν τά 9 τάγματα τῶν ἀγγέλων, προβάλλουν τή σχέση Παλαιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης, - ἡ Παλαιά προτυπώνει τήν Καινή, ἐνῶ ἡ Καινή τήν ἑρμηνεύει, - τήν ἀλληλοπεριχώρησή τους, ἀλλά καί ὅτι ὁ Θεός τῶν δύο Διαθηκῶν εἶναι ὁ ἴδιος.

Ἔτσι λοιπόν ἐνδεικτικά καί συνοπτικά θά λέγαμε:

• Α΄ὠδή τοῦ προφήτου Μωϋσέως (Ψαλμ.ριη΄, 131 & μδ΄,2): ἀπελευθέρωση ἀπό τήν Αἴγυπτο (ἁμαρτία)· διάβαση Ἐρυθρᾶς θαλάσσης(βάπτισμα)·χαρά! Δέν πρόκειται γιά παλίρροια διότι θά ἤξεραν τό πότε γίνεται οἱ Αἰγύπτιοι καί δέν θά πνίγονταν· ἀλλά καί ἐκτός αὐτοῦ θά ἐπαναλαμβανόταν τό γεγονός.
• Β΄ὠδή τοῦ προφήτου Μωϋσέως: Δέν ἔχουμε παρά μόνο τήν περίοδο τοῦ Τριωδίου. Κι᾿ αὐτό ἐπειδή ὁ χαρακτήρας αὐτῆς τῆς ὠδῆς εἶναι πένθιμος.
• Γ΄ὠδή τῆς προφήτιδος Ἄννης (Α΄Βασ. β΄, 1): Ἡ καρδιά τῆς προφήτιδος Ἄννης ἐκλονεῖτο λόγῳ τῆς ἀτεκνίας. Διά τῆς πίστεώς της ὅμως ἀντιμετώπισε τό ὄνειδος καί ὁ Θεός τῆς ἀνταπέδωσε γιά τήν ὑπομονή της, τόν Σαμουήλ.
• Δ΄ὠδή τοῦ προφήτου Ἀββακούμ...
• Ε΄ὠδή τοῦ προφήτου Ἡσαΐου...
• ΣΤ΄ὠδή τοῦ προφήτου Ἰωνᾶ...
• Ζ΄ὠδή τῶν τριῶν Παίδων...
• Η΄ὕμνος τῶν Τριῶν Παίδων...
• Θ΄τῆς Θεοτόκου...

Ἔτσι πάντα ἔχουμε στό νοῦ μας πώς καί τό περιεχόμενο τοῦ κανόνα ἔχει κάποια ἐξάρτηση ἀπό τό πνεῦμα τῶν ὠδῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης.

Κυρίως θέμα:

Σχόλια σέ βασικές λέξεις τοῦ εἱρμοῦ τῆς Α΄ὠδῆς:

«Ἀνοίξω τό στόμα μου καί πληρωθήσεται πνεύματος, καί λόγον ἐρεύξομαι τῇ βασιλίδι Μητρί, καί ὀφθήσομαι φαιδρῶς πανηγυρίζων, καί ἄσω γηθόμενος, ταύτης τά θαύματα»

στόμα: βιολογικό,ψυχῆς καί διανοίας. Συντακτικῶς ἀποτελεῖ ἀντικείμενο τοῦ ρ. ἀνοίξω. Γραμματικῶς εἶναι τριτόκλιτο οὐσιαστικό, αἰτ. πτώσεως, ἑν. ἀριθμοῦ.

μου: γενική κτητική

ἐρεύξομαι: Γραμματικῶς: μέλλων τοῦ ρ. ἐρεύγομαι (πτύω, ξερνῶ, ἐκπέμπω διά τοῦ στόματος ἀέρα ἀπό τό στομάχι), ἐπί ποταμῶν (ἐκβάλλω, χύνομαι) · προτιμητέα ἡ τρίτη κατ᾿ ἀναλογίαν ἑρμηνεία θά πέμψω διά τοῦ στόματος ὕμνο ἐκ καρδίας πρός τήν Παναγία...

Συντ.: ρῆμα τῆς κύριας προτάσεως ¨καί λόγον...Μητρί¨, α΄ἑνικό πρόσωπο, μέ δύο ἀντικείμενα, ἄμεσο (λόγον) καί ἔμμεσο (Μητρί).

ὀφθήσομαι: Παθητικός μέλλοντας τοῦ ὁρῶμαι.(ἀποβλέπω πρός κάποιον, προσέχω χάριν τινός).

ἄσω: μέλλοντας τοῦ ρ. ᾄδω, ᾖδον, ᾄσω, ᾖσα, ᾄσας ἔχω, ᾄσας εἶχον.(ψάλλω, τραγουδῶ).

φαιδρῶς: τροπικό ἐπίρρημα, ἀπό τή λ. φαιδρός (λαμπρός, ὁ ἀκτινοβολῶν ἀπό χαρά, εὔθυμος, χαρούμενος)· προτιμητέα ἡ δεύτερη ἑρμηνεία...

πανηγυρίζων : κατηγορηματική μετοχή, ἐξαρτώμενη ἀπό ρ. αἰσθήσεως.

γηθόμενος: τροπική μτχ. ἐνεστῶτος, τοῦ ρ. γήθομαι, ἐγηθόμην, γηθήσομαι, ἐγηθησάμην, (χαίρω, εὐφραίνομαι, ἀγάλλομαι, εἶμαι εὐχαριστημένος)·προτιμητέα ἡ δεύτερη καί τρίτη ἑρμηνεία ...

 

Μετάφρ.: Θά ἀνοίξω τό στόμα μου καί θά γεμίσει ἀπό τή χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί θά ἐκβάλλω λόγο στήν βασίλισσα Μητέρα, καί θά προσέξω ὅτι ἀκτινοβολῶ ἀπό χαρά, καί ἔτσι θά ψάλλω ἀγαλλόμενος, τά θαύματά της.

 

Σχόλια στό πρῶτο τροπάριο τῆς Α΄ὠδῆς τοῦ πρώτου κανόνα:

«Σοφίαν παράσχου μοι, ὡς τοῦ Θεοῦ μήτηρ Ἄχραντε, καί λόγον μοι δώρησαι, ἵνα ὑμνήσω φαιδρῶς, τά θαυμάσια τῆς σῆς ἁγίας Σκέπης, δι᾿ ἧς σκέπεις πάντοτε, τούς σέ γεραίροντας».

παράσχου: β΄ἑνικό πρόσωπο, β΄ἀορίστου τοῦ ρ. παρέχομαι, παρειχόμην, παρέξομαι & παρασχήσομαι, παρεσχόμην & παρεσχέθην, παρέσχημαι, παρεσχήμην. ( δίνω ἐξ ἰδίων. ἀπό τόν ἑαυτό μου)

Σοφίαν καί μοι : ἀντικείμενα στό παράσχου.

μοι: Γραμμ. :δοτική ἑνικοῦ, α΄προσ., τῆς προς. ἀντων. ἐγώ, σύ, -.

τοῦ Θεοῦ μήτηρ: παράθεση σέ ἕνα ἐννοούμενο ¨σύ¨ πρός τό ὁποῖο ἀπευθύνονται τά ρήματα ¨παράσχου¨ καί ¨δώρησαι¨.

Ἄχραντε: ἐπιθ. προσδ. στό Μήτηρ, κλητ. ἑν. τοῦ β΄κλιτου ἐπιθέτου ὁ, ἡ ἄχραντος, τό ἄχραντον· ἑτυμολογία: α καί χραίνω, ἔχραινον, χρανῶ, ἔχρανα (μολύνω, λερώνω, βεβηλώνω), ἄρα σημαίνει ἀμόλυντος, ἄσπιλος.

Μᾶς ἐντυπωσιάζει ἕνα ἑκούσιο φαινομενικῶς γραμματικό λάθος:ὅτι τό ¨Μήτηρ¨ εἶναι ὀνομαστική, ἐνῶ τό ¨Ἄχραντε¨ κλητική. Θά περιμέναμε ¨Μῆτερ¨ ὥστε νά ὑπάρχει γραμματική συμφωνία καί ὄχι ¨Μήτηρ¨. Αὐτό τό κάνει ὁ ὑμνογράφος γιά νά τονίσει τόν ἰδιαίτερο ρόλο τῆς Παναγίας ὡς Μητέρας τοῦ Θεοῦ, πού ὑπερβαίνει τούς ἀνθρωπίνους συμβατικούς γραμματικούς κανόνες, διατηρώντας τήν κυρίαρχη ὀνομαστική πού δηλώνει τό σωτήριο κυριαρχικό μοναδικό ὄνομά της, χωρίς νά πίπτει σέ ἄλλες πτώσεις.

γεραίροντας: ἐπιθετική μτχ. ἐνεστῶτος, αἰτ. πληθ. τοῦ ρ. γεραίρω, ἐγέραιρον, γεραρῶ, ἐγέραρα καί ἐγέραρον, γέρας δέδωκα, γέρας ἐδεδώκειν(τιμῶ, ἀνταμοίβω διά δώρου). Προτιμητέα ἡ πρώτη ἑρμηνεία, αὐτούς πού σέ τιμοῦν.

σέ: αἰτιατική ἑνικοῦ, β΄προσ., τῆς προσωπικῆς ἀντωνυμίας ἐγώ, σύ, -. Συντ.: ἀντικ. τοῦ ¨γεραίροντας¨.

Μετάφρ. : Δῶσε μου ἀπό τόν ἑαυτό σου σοφία, σάν ἡ Μητέρα τοῦ Θεοῦ πού εἶσαι, Ἄχραντε, καί χάρισέ μου λόγο γιά νά ὑμνήσω μέ χαρά τά θαυμάσια τῆς Ἁγίας σου Σκέπης, διά τῆς ὁποίας σκεπάζεις πάντοτε αὐτούς πού σέ τιμοῦν.

 

Σχόλια σέ βασικές λέξεις τοῦ εἱρμοῦ τῆς Γ΄ὠδῆς:

«Τούς σούς ὑμνολόγους Θεοτόκε, ὡς ζῶσα καί ἄφθονος πηγή, θίασον συγκροτήσαντας πνευματικόν, στερέωσον, καί ἐν τῇ θείᾳ σκέπῃ σου, στεφάνων δόξης ἀξίωσον».

ὑμνολόγους: ἀντικείμενο τοῦ ρ. στερέωσον.

πηγή: κατηγορούμενο στήν ἐννοουμένη μετοχή οὖσα.

θίασον: ἀντικ. στό συγκροτήσαντας, αἰτ. ἑν., γένους ἀρσ. τοῦ β΄κλιτου οὐσιαστ. ὁ θίασος, τοῦ θιάσου (ὅμιλος, συνοδεία), ἀπό τό θιασόω (εἰσάγω ἑορτασικό ὅμιλο) ἤ τό θιασεύω (παρευρίσκομαι σέ πανηγυρική ἑορτή). Προτιμητέα ἡ πρώτη ἑρμηνεία...

συγκροτήσαντας: χρονική μετοχή, αἰτ. πληθ., χρόνου ἀορίστου τοῦ ρ. συγκροτέω-ῶ (ὀργανώνω).

στερέωσον: προστ. ἀορ., β΄ἑν. τοῦ ρ. στερεῶ· χαρακτηριστικό τό νόημα τοῦ ρήματος σέ ἀντιπαράθεση μέ τόν κλονισμό τῆς πίστεως τῆς προφήτιδος Ἄννης καθ᾿ ὅσον ἦταν ἄτεκνη.

ἐν τῇ σκέπῃ: κατέχει θέσηἐμπρόθ. προσδ. τρόπου

στεφάνων: ἀντικείμενο τοῦ ρ. ἀξίωσον.

δόξης: γεν. περιεχομένου

Μτφρ: Τούς ὑμνολόγους σου Θεοτόκε, ἀφοῦ ὀργάνωσαν πνευματικό ὅμιλο, ἐπειδή εἶσαι ζωντανή καί πλούσια πηγή, στερέωσέ τους καί ἀξίωσέ τους μέ στεφάνια δόξας μέσα στή θεία σου Σκέπη (διά τῆς θείας Σου Σκέπης).

 

Σχόλια στό πρῶτο τροπάριο τῆς Γ΄ὠδῆς τοῦ πρώτου κανόνα:

«Πηγή εὐφροσύνης οὐρανίου, ἡ Σκέπη σου ἡ φωτοειδής, ὑπάρχει Παναμώμητε, τοῖς θλίψεσι παλαίουσι, χάριν ἀεί καί ἔλεος, καί σωτηρίαν βραβεύουσα».

Πηγή : κατηγορούμενοστό ¨ὑπάρχει¨.

εὐφροσύνης: γενική περιεχομένου, γεν. ἑν. θηλ. γένους τοῦ α΄κλιτου οὐσιαστ. ἡ εὐφροσύνη-ης, (χαρά, εὐθυμία, εὐχάριστες σκέψεις). Προτιμητέα ἡ πρώτη καί δευτέρα ἑρμηνεία.

Παναμώμητε: ἐπιθ. προσδ. στό Σκέπη, κλητ. ἑν. τοῦ β΄κλιτου ἐπιθέτου ὁ, ἡ παναμώμητος, τό παναμώμητον· ἑτυμολογία: παν, α καί μῶμος, ἀπό τό μωμέομαι-μωμῶμαι, μωμήσομαι, ἐμωμησάμην, μωμηθῆναι (βρίσκω σφάλμα σέ κάποιον, κατηγορῶ, ἐπιπλήττω). Ἄρα σημαίνει ὁ ἀπολύτως άμεμπτος, ὁ ἀπολύτως άψογος, χωρίς καμιά κατηγορία.

τοῖς παλαίουσι: ἐπιθ. μετοχή, δοτ. ἀναφορᾶς

θλίψεσι: δοτ. αἰτίας.

χάριν, ἔλεος, σωτηρίαν: ἀντικείμεναστό βραβεύουσα.

βραβεύουσα: τροπική μτχ. ἐνεστῶτος, ὀνομ. ἑν. τοῦ ρ. βραβεύω (εἶμαι κριτής, κρίνω, διευθύνω, κυβερνῶ). Προτιμητέα ἡ δεύτερη ἑρμηνεία, αὐτή πού κρίνει.

Παρατηροῦμε πώς τό ρ. βραβεύω ἔχει ἐντελῶς ἄλλη σημασία ἀπό αὐτήν πού δίνεται σήμερα, τοῦ ἐπαίνου, τοῦ ἐγκωμίου. Γι᾿ αὐτό καί θέλει πολλή προσοχή στήν ἑρμηνεία, νά μήν βιαζόμαστε νά δίνουμε σημασίες.

Μτφρ: Ἡ φωτοειδής Σκέπη σου (Παναγία) ὑπάρχει ὡς πηγή οὐρανίου εὐφροσύνης, ἀπολύτως ἄμεμπτε, κρίνοντας ὡς βραβεῖο τή χάρη, τό ἔλεος καί τή σωτηρία ὅσον ἀφορᾶ σ᾿ αὐτούς πού ἀγωνίζονται ἐξαιτίας τῶν θλίψεων.

 

Ἄσκηση γιά τό σπίτι:

1) Νά μεταφρασθοῦν οἱ εἱρμοί τῆς Α΄καί Γ΄ὠδῆς τοῦ παραπάνω κανόνα.

2) Νά χαρακτηρισθοῦν καί νά σχολιασθοῦν οἱ τῦποι ¨Ἄχραντε¨ καί ¨Παναμώμητε¨, γραμματικῶς, συντακτικῶς καί θεολογικῶς.

 

 

---