ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ : ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ Η ΣΥΜΠΟΡΕΥΣΗ;
Πρεσβύτερου Στέφανου Στεφόπουλου
Ἐφημέριου Ι.Ν. Ἁγίου Δημητρίου Ἀμπελοκήπων
ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ :
ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ Η ΣΥΜΠΟΡΕΥΣΗ;
Τεκμηριωμένη τοποθέτηση στό ἄρθρο «Ψυχολογία καί πνευματική ζωή» τοῦ ἱερέως καί ψυχοθεραπευτοῦ Ἀδαμαντίου Αὐγουστίδου, τό ὁποῖο δημοσιεύθηκε σέ τέσσερα (!) τοὐλάχιστον περιοδικά. Μέ τήν τοποθέτηση αὐτή ὁ π. Στέφανος ἀπαντᾶ στήν πρόκληση τῆς ψευδοεπιστήμης τῆς ψυχαναλύσεως καί στήν ἀπόπειρα εἰσβολῆς τῶν «ψυχο-ειδικῶν» στό ἄδυτο τῆς Θεολογίας καί τῆς ἐν γένει πνευματικῆς ζωῆς.
Μὲ μεγάλη ἐκπλήξῃ ἀλλὰ καὶ ἀπογοήτευση διαβάσαμε στο ἔντυπο "Ἐκκλησιαστικὴ Παρέμβαση" (τεῦχος 80, Σεπτεμβρίου 2002, σελ. 12-13) τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου περιλήψη ἄρθρου τοῦ π. Ἀδαμαντίου Αὐγουστίδη με τίτλο : "Ψυχολογία καὶ πνευματικὴ ζωή". Τὸ ἴδιο ἄρθρο (σε ἐκτενέστερη μορφή) δημοσιεύθηκε στον "Ὀρθόδοξο Τύπο" στα φύλλα τῆς 20ης καὶ 27ης Σεπτεμβρίου 2002 ἀλλὰ καὶ στον τελευταῖο "Ἐφημέριο" (τεῦχος Ὀκτωβρίου 2002). Τὸ πραγματικὰ λυπηρὸ εἶναι τὸ ὅτι ὁ π. Ἀδαμάντιος χρησιμοποιεὶ μιᾷ ἐξαιρετικὰ δυσνόητη γλῶσσα ἰδίως για τὸν μέσο ἀναγνώστῃ (καί) πρὸς τὸν ὁποῖο ἀπευθύνονται τὰ παραπάνω ἔντυπα. Είναι ἀπορίας άξιο το πὼς ἔνας σεβαστὸς ποιμένας καὶ ἐπιστήμονας χρησιμοποιεὶ τὴν θεολογική γλῶσσα για να παρουσιάσει μιᾷ ἐπιστήμη ἀνθρωπίνῃ μέν, χωρὶς Θεὸ δέ. Στῇ συνέχεια θα τονιστοὺν ὁρισμένα σημεῖα τοῦ ἄρθρου για να καταδειχθεὶ τὸ παραπάνω συμπέρασμα χωρὶς ἴχνος ἐμπάθειας καὶ προκαταλήψεως πρὸς συγκεκριμένα πρόσωπα ἀλλὰ ὄχι καὶ χωρὶς ἀντίθεσή σε συγκεκριμένες ἰδέες. Θέλουμε να επιμείνουμε σε τούτο για να διαβεβαιώσουμε πως κίνητρό μας δεν είναι η απαξίωση των επιστημών και πολύ περισσότερο των επιστημόνων αλλά η αγάπη προς το ποίμνιό μας και η συναίσθηση της ποιμαντικής μας ευθύνης. Τιμούμε καὶ σεβόμαστε τὰ πρόσωπα καὶ τὰ "σχὴματα" ἀλλὰ ἀντιτιθέμεθα στις ἰδέες, τὶς πρακτικὲς καὶ κυρίως στις ἐπιλεχθεῖσες μεθόδους παρουσιάσεως τῶν θέσεων αὐτῶν καὶ μάλιστα μέσα ἀπὸ ἐκκλησιαστικὰ ἔντυπα εὐρείας ἀποδοχῆς καὶ κύρους! Στο σημείο αυτό είναι ανάκγη να τονιστεί το ότι δεν αποδεχόμαστε την μονοπώληση της αγάπης και της "φιλόστοργης" διακονίας από κανέναν αφού αυτή είναι κοινή διακονία όλων μας (οι εξαιρέσεις δεν αποτελούν κανόνα!) αλλά και χάρισμα που ο Θεός μας αξιώνει να φέρουμε για να προσφέρουμε στον άνθρωπο!
Σημεῖο 1ο : "Οἱ ἐν λόγῳ ἐπιστῆμες ("Ψυχολογία", "Ψυχ-ἰατρική", "Ψυχ-ἀναλύσῃ", "Ψυχο-θεραπεία") δεν ἀσχολούνται με τὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου κατ' οὐσίαν,…ἀλλά μέ τις συμπεριφορικὲς ἐκδηλώσεις καί τις διαταραχὲς στο ἐπίπεδο τῶν διαπροσωπικὼν σχέσεων τῆς πεπτωκυίας ἀνθρωπίνης φύσεως". Μπορεῖτε να μας ἐξηγήσετε κατά πως διαφέρουν οἱ "συμπεριφορικὲς ἐκδηλώσεις" καὶ οἱ "διαταραχὲς στο ἐπίπεδο τῶν διαπροσωπικὼν σχέσεων" μέ τις ἐκδηλώσεις-ἐνέργειες τῆς ψυχῆς , τῆς "ἀμαυρωθείσης" εἰκόνας τοῦ Θεοῦ τοῦ πεπτωκότος ἀνθρώπου; Ἄλλο εἶναι, για παράδειγμα, ἡ ζήλια τῶν ἀδελφῶν μεταξὺ τοὺς καὶ ἄλλο ἡ ζηλοφθονία; Ἄλλο ἡ ἐκδικητικότητα καὶ ἄλλο ἡ μνησικακία; Ἄλλο ὁ φθόνος καὶ ἄλλο τὸ μῖσος; Δεν ἔχουν ὅλα αὐτὰ κοινὴ ῥίζα, κοινὴ αἰτία ὑπάρξεως; Ἄλλο εἶναι ἡ ψυχὴ τῆς Θεολογίας καὶ ἄλλο ἡ ψυχὴ τῆς Ψυχολογίας; Ἂν δεν ἔχουν διαφορὰ μεταξὺ τοὺς γιατὶ "βαπτίζουμε" τὶς ἐνέργειες τῆς ψυχῆς "συμπεριφορικὲς ἐκδηλώσεις" καὶ τὰ πάθη τῆς "διαταραχές"; Ἂν πάλι εἶναι διαφορετικὰ τότε πόσες ψυχὲς ἔχει κάθε ἄνθρωπος; Ἢ μήπως οἱ ἐκδηλώσεις μας αὐτὲς προκαλοῦνται, δημιουργοῦνται στον ἐγκέφαλο καὶ μόνον καὶ ἐπομένως ἀναγάγουμε ἑαυτοὺς (τουλάχιστον) σὲ ψυχικοὺς ἢ ἐγκεφαλικοὺς ἀνθρώπους καὶ ὄχι σε καρδιακούς, πνευματικούς; Ἀλλὰ μιᾷ τέτοια τοποθέτηση ἐπιπλέον μας ὁδηγεὶ ἐκ τοῦ ἀσφαλοῦς στο συμπέρασμα ὅτι ἡ Ψυχιατρικὴ ἀγνοεῖ τὴν ὑπάρξῃ, γένεση, ἐνέργειες καὶ ἀντιμετώπιση τῶν παθῶν, τὴν ὑπάρξῃ καί τις ἐνέργειες τῶν δαιμόνων, τῇ διαφορᾷ προπτωτικὴς καὶ μεταπτωτικὴς καταστάσεως τοῦ ἀνθρώπου καθὼς καὶ τῆς ἐπιστροφῆς τοῦ στο "ἀρχαῖον κάλλος". Αὐτὸ ἀκριβὼς παραδέχεται καὶ ὁ π. Ἀδαμάντιος γράφοντάς πως: "…οἱ ἀνθρωπολογικὲς συνέπειες τῆς ἐνσάρκωσης τοῦ Θεοῦ-Λόγου βρίσκονται ἕκτος τοῦ πεδίου τῶν ἐνδιαφερόντων τῆς (Ψυχολογίας)". Τότε ὅμως πως θα μιλήσουμε για διάλογο Θεολογίας καὶ Ψυχολογίας; Τὶ να συζητήσουν μεταξὺ τοὺς ὅταν ὅπως παραδέχεται ὁ π. Ἀδαμάντιος " χωρὶς τῇ νηπτικὴ ἐμπειρία τῶν κατὰ Χάριν θεῶν, δηλαδὴ τῶν ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι ἀδύνατον να διατυπωθεὶ οὐσιαστικὸς λόγος για τό τι εἶναι πραγματικὰ ὁ ἄνθρωπος". Ἀφοῦ ὅμως δεν γνωρίζει ἡ Ψυχολογία τὸν ἄνθρωπο, δεν γνωρίζει οὐσιαστικὰ καί πως να τὸν θεραπεύσει! Ἄρα δεν σῴζεται, οὔτε βοηθιέται ἀπὸ τὴν Ψυχολογία ὁ ἄνθρωπος αφού δεν θεραπεύεται η ψυχὴ τοῦ. Τώρα, ἂν ἡ ἀνακούφιση ἀπὸ τὸν πόνο τοῦ βίου εἶναι ἀρκετή, τότε εἶναι σαν να παίρνουμε ἀσπιρίνη που καταπραύνει τὸν πόνο στο στῆθος ἀλλὰ να μὴν μπαίνουμε στο χειρουργεῖο για να ἐγχειριστοῦμε κὶ ἔτσι ἀργὰ ἢ γρήγορα ἡ καρδία σταματὰ καὶ ὁ ἀσθενὴς πεθαίνει!
Σημεῖο 2ο : "…δεν ἀποσκοπεῖ (ἡ ἐξομολογήσῃ) στην "ψυχο"-λογικὴ ἀνακούφιση ἀλλὰ στην κάθαρση ἀπὸ τὰ πάθη, στον ἁγιασμὸ καὶ τὴν θέωση τοῦ ἀνθρώπου". Μήπως καταβάλλεται προσπάθεια να ἀποσυνδεθεὶ ἡ Ἱερὰ Ἐξομολόγησις ἀπὸ τὴν πνευματικὴ καθοδήγηση καὶ μοιραία τὴν ἀπό-ἱεροποίηση τοῦ μυστηρίου; Σ' ἐμᾶς πάντως ἔτσι φαίνεται ἀφοῦ μάλιστα παρακάτω γίνεται πιο σαφὴς ἡ ἄποψη ὅτι αὐτό, δηλαδὴ ἡ καθοδήγηση καὶ ἡ ἀνακούφιση, εἶναι ἔργο τῶν "εἰδικών", ἐνὼ για τὸν ἐξομολόγο εἶναι εἴσοδός σε "ξένα χωράφια"! Μιᾷ ἐρωτήσῃ που προκύπτει ἀπὸ τὴν παραπάνω φράσῃ εἶναι ἡ ἐξῄς: ἡ κάθαρση ἀπὸ τὰ πάθη, ὁ ἁγιασμὸς καὶ ἡ θέωση δεν προσφέρουν τὴν ἀνακούφιση στον ἄνθρωπο; Μπορεὶ κανεὶς να βρίσκεται, χάριτι Θεοῦ, στο δρόμο τῆς θεώσεως ἀλλὰ να καταφεύγει καὶ στον Ψυχολογο/Ψυχιατρο για να ἀνακουφιστεί! Στο σημεῖο αὐτὸ ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος διαφωνεῖ ῥιζικὰ ἀφοῦ σε συνέντευξή που παρεχώρησε στον π. Χρυσόστομο Παπαθανασίου καὶ δημοσιεύεται στο περιοδικὸ "Τόλμη" (Νοέμβριος 2002) εἶναι κατηγορηματικός: "Ὁ Ὀρθόδοξος Χριστιανός…ζει "ἐκκλησιαστικά"…αὐτὸ τὸν βοηθάει να προοδεύει πνευματικά, κρατώντας τὴν ἁγία ἐκείνη, θα ἔλεγα, ἰσορροπία στην ψυχὴ τοῦ πρῶτα καὶ στο περιβάλλον ὕστερα…". Βέβαια, ὁ π. Ἀδαμάντιος πέφτει σε ἀντίφαση γιατὶ λίγο πιο πάνω στο ἴδιο κείμενό του γράφει χαρακτηριστικὰ : "Ἡ Ὀρθόδοξη Ποιμαντικὴ Θεολογία…ἐνδιαφέρεται…στῇ συνέχεια για τὴν ἀνακούφιση τῶν ὀδυνῶν τοῦ παρόντος βίου". Τελικά, ποῖος ἀνακουφίζει π. Ἀδαμάντιε, ἡ Ψυχολογία ἢ ἡ Θεολογία; Ἢ μήπως ἡ Θεολογία ἐνδιαφέρεται ἁπλᾶ για τὴν ἀνακούφιση τοῦ ἀνθρώπου ἀλλὰ ἐπειδὴ δῆθεν δεν μπορεὶ να τοῦ τὴν προσφέρῃ τὸν στέλνει στον "εἰδικό" μὲ τὸν ὁποῖο καὶ συνεργάζεται; Ἕνα ἀκόμη σοβαρότατο πρόβλημα δημιουργεῖται ὡς πρὸς τὸ 2ο αὐτὸ σημεῖο. Εἶναι δυνατὸν να ὑπάρχουν ἅγιοι, θεούμενοι χωρὶς ψυχολογικὴ ἀνακούφιση, μὲ ἀπωθημένα, κόμπλεξ, καταπιεσμένα παιδικὰ βιώματα και ψυχικὲς διαταραχές; Κάτι τέτοιο πάντως εἶχε ἰσχυριστεὶ ὁ ἀείμνηστος Καθηγητὴς τῆς Δογματικὴς Π. Τρεμπέλας για τὸν Ἅγιο Συμεὼν τὸν Νέο Θεολόγο (βλ. "Ἀθωνικοὶ Διάλογοι", τεύχ. 29/30). Στο βιβλίο τοῦ "Μυστικισμός-Ἀποφατισμός, Καταφατικὴ Θεολογία (1974-5) ἔγραφε : "…δεν ἀποκλείομεν, ὅταν μάλιστα πρόκειται περὶ ἰδιοσυγκρασιῶν εὐαισθήτων ἐξ ὑπερεντάσεως τῶν νεύρων καὶ ὑπερκοπώσεως καὶ ἐξ ἀφετηρίας προκαταλήψεως-ὅπως ἀκριβὼς συνέβαινε κατ' ἐκεῖνον τὸν χρόνον εἰς τὸν ὅσιον τοῦτον-να λάβωσι χώραν καὶ τοιαῦται ἐκδηλώσεις". Ἔτσι ὁ ἀείμνηστος ἐξηγοῦσέ τις νηπτικές, ἠσυχαστικὲς ἐμπειρίες τοῦ θεούμενου ὁσίου ὁ ὁποῖος ἂν καὶ ἡ Ἐκκλησία τοῦ ἀπένειμε τὸν τίτλο τοῦ Θεολόγου τὸν ὁποῖο ἐπεφύλαξε μόνο σε 3 μεγάλους ἁγίους, αὐτὸς ἔπασχε-ἀνισόρροπος ὧν- ἐνὼ δεν εἶχε κάποιον "εἰδικό" για να τὸν ἀνακουφίση! Θεωροῦμε σκόπιμο ὅμως να σταθοῦμε λίγο σ' αὐτό που ὁ Μακαριώτατος ἀποκαλεῖ "ἐκκλησιαστικὴ ζωή", ὅπως ἀναφέρθηκε νωρίτερα. Πρέπει να ξεκαθαριστεὶ ἅπαξ διὰ παντὸς ἂν εἶναι "στραβὸς ὁ γυαλός" ἢ "στραβὰ θεολογοῦμε"! Κὶ αὐτὸ γιατὶ δεν εἶναι αὐτὴ που ξέρουμε ἡ ἴδια ἐκκλησία με αὐτὴν τοῦ π. Βασιλείου Θερμοῦ. Ὁ π. Βασίλειος περιγράφει μιαν ἄλλῃ "ἐκκλησίᾳ" ἄγνωστη σ' ἐμᾶς, ἀφοῦ μάλιστα τῆς φορτώνει τὴν βαρύτατη κατηγορία ὅτι "…ἔχει ἀναγάγει τὴν κακοποίηση τῶν λέξεων αὐτῶν (ἀγάπη καὶ καθῆκον) σὲ ἐπιστήμη"!!! Ἂν ἀναρωτιέστε που τὸ ἀναφέρει αὐτό, σᾶς ὑπενθυμίζουμε να διαβάσετε τὸν πρόλογο τοῦ βιβλίου "Ὅρια Ζωῆς" τῶν Dr. H. Cloud καὶ Dr. J. Townsend (Ἐκδόσεις "Ἡ Ἔλαφος", Αθηνα 2001, σελ.8). Τὸ βιβλίο αὐτὸ(κατά την άποψή μας) κάνει μιᾷ περίεργη για τον κοινό νου, για τὴν ψυχικὴ ὑγεία καὶ σωτηρία τῶν ἀνθρώπων, προσέγγιση στῇ γνωστὴ μέθοδο τῆς "θετικῆς σκέψης". Φθάνει, δυστυχώς, ὁ π. Βασίλειος στο σημεῖο να ἐπαινεῖ τοὺς δυο συγγραφεὶς ποὺ προσπαθοὺν να δώσουν λύσεις στα (δῆθεν) ἐρωτήματα ποὺ ἀπασχολοὺν (τάχα) τὸν σύγχρονο χριστιανὸ ἄνθρωπο ὅπως : "Πὼς μπορὼ να ἀγαπῶ χωρὶς να αὐτοκαταργηθώ;" καὶ "Πὼς να εἷμαι ταπεινὸς χωρὶς να διαλυθῶ;" Ὁ Τελώνης πάντως δεν διαλύθηκε, ἕκτος κὶ ἂν ἡ Θεία Χάρις που προσελκύεται ἀπὸ τὴν ἀπεριόριστη (ἄνευ ὁρῶν καὶ ὁρίων) ταπείνωση (καὶ ὄχι ταπεινολογία) θεωρεῖται προσωπικὴ ἐξουθένωσις! Ποία ἐκκλησία εἶναι λοιπὸν αὐτή που συμπληρώνει καὶ διορθώνει ὁ π. Βασίλειος; Ας βεβαιώσουμε εδώ ότι και εμείς προβληματιζόμαστε πολύ και βασανιζόμαστε για να δώσουμε απαντήσεις στα θέματα αυτά, όμως δεν μπορούμε και να κατηγορούμε τις αρετές ή αυτούς τους πνευματικούς που με την Χάρη του Θεού και την βοήθεια των ερμηνειών των αγίων πατέρων προσπαθούν να γνωρίσουν στους ανθρώπους τα ασφαλή ορθόδοξα κριτήρια ζωής. Διαφορετικά, επειδή ο κόσμος έχει απομακρυνθεί από τον Θεό και πελαγοδρομεί και επίσης επειδή δεν ακούει παρά σπανιότατα τον πατερικό λόγο (και τον εκλαμβάνει ως αραμαική γλώσσα!) θα πρέπει να συγκαταβούμε σε αυτή του την αδυναμία και να μην του γνωρίσουμε το θέλημα του Θεού ως δήθεν απάνθρωπη τακτική περασμένων αιώνων. Κι όμως αν αρχίσουμε από σήμερα αυτού του είδους την κατήχηση, μπορεί με τη βοήθεια του Θεού σε λίγα χρόνια να έχουμε πιο υγιείς ψυχικά ανθρώπους, κοντά στο Θεό, αγωνιστές, συνειδητοποιημένους Χριστιανούς. Διαφορετικά, μπορούμε να μιλήσουμε για όρια εφαρμογής της θεολογίας, δηλαδή για πλήρη απαξίωσή της!
Σημεῖο 3ο : Μπορεὶ ὁ π. Ἀδαμάντιος να μας ἐξηγήσει τι ἐννοεῖ ὅταν γράφει περὶ " ψυχολογικὴς τάξεως συναισθηματικὴ ἐκφόρτιση;" Ἐμεὶς πάντως καταλαβαίνουμε (ἂν μεταφράζουμε σωστά) τὴν κατάνυξη, τὰ δάκρυα, τὴν αὐτομεμψία με ἐσωτερικὲς ἐκδηλώσεις τῆς ψυχῆς ἀλλὰ καί με ἐξωτερικὰ σημεῖα ὅπως ὁ Τελώνης που "ἔτυπτε τὸ στῆθος τοῦ", τὸ χαροποιὸν πένθος, μέχρι καί τις ἐκδηλώσεις τῶν διὰ Χριστὸν σάλων. Ἂν ἰσχύουν αὐτά, τότε ὁ Τελώνης που ,παρά τις περὶ τοῦ ἀντιθέτου τοποθετήσεις τῆς σύγχρονης Ψυχολογιας/Ψυχιατρικης , σώθηκε ἀφοῦ ὁ Κύριος ἐδέχθη τὴν μετάνοιά του, θα μποροῦσε να ἀποτελέσει ἀντικείμενο ἐρευνᾷς καὶ ἀκόμη καὶ ἐπιστημονικοὺ συνεδρίου!
Σημεῖο 4ο : "Οἱ διάφορες ἀνθρώπινες θεραπευτικὲς μέθοδοι…προσφέρουν ἀνακούφιση ἢ ἰάσῃ κάποιων ἀπό τις νοσηρὲς ἐκδηλώσεις τῆς πεπτωκυίας φύσεως…" Τελικά, ποῖος προσφέρει τὴν ἀνακούφιση τοῦ ἀνθρωπίνου πονοῦ; Οἱ ἀνθρώπινες ἐπιστῆμες ἢ ἡ Θεολογία ὅπως ἰσχυρίζεστε παραπάνω ἢ συμπλέκονται; Γιατὶ ἂν συμπλέκονται γιατὶ μιλάτε για ὅρια καὶ για "ξένα χωράφια"; Ἄκομα καὶ ἂν τὰ ὅρια τὰ βάζετε στις περιπτώσεις που χρειάζεται να ἀντιμετωπιστούν με φαρμακευτικὴ ἀγωγή, ἕσεις μπαίνετέ σε "ξένα χωράφια" ἀφοῦ μπαίνετε στο πεδίο τῆς Νευρολογίας που μικρή έχει σχέση με τὸ γνωστικὸ ἀντικείμενο σᾶς! Θα ἤταν πολὺ χρήσιμο ὅμως ἂν μας ἀναφέρατε ποιες ἀκριβὼς εἶναι αὐτὲς οἱ νοσηρὲς καταστάσεις τις ὁποῖες ἀνακουφίζει ἡ ἐπιστήμη. Πάντως πρέπει να σᾶς ποῦμέ πως εἶναι ματαιοπονία (αὐτὴ εἶναι ἡ γνώμη μας) ἡ ὅλη προσπάθεια ἀφοῦ ἡ ἀνακούφιση δεν εἶναι θεραπεία καὶ δεν ἔχει καμία σχέση μέ τις πραγματικὲς αἰτίες τῆς ψυχικῆς ἀσθενείας.(Κάτι ὅπως ὁ βελονισμὸς δηλαδή!) Κὶ αὐτὸ γιατὶ προηγουμένως παραδεχτήκατε π. Ἀδαμάντιε ὅτι ἄλλα εἶναι τὰ ἐνδιαφέροντα τῆς Ψυχολογίας καὶ ὅτι αὐτὴ δεν ἀναγνωρίζει προπτωτικὴ καταστάσῃ ἄρα καὶ ὑπάρξῃ τοῦ Διαβόλου. Ἀφοῦ λοιπὸν δεν ἀναγνωρίζει τὸν Σατανᾶ, τότε ἡ ἀνακούφισή που παρέχει οὐδόλως προσφέρει τὴν πλήρη ἰάσῃ, ἄρα "σε δουλεία να βρισκόμαστε".
Σημεῖο 5ο : "…οὔτε ἡ Ἱερὰ Ἐξομολόγησις ἐπιτρέπεται να θεωρεῖται-εὐτελιζομένη-ὡς θρησκευτικοὺ τύπου "ψυχο"-λογικὴ θεραπεία". Ἔδω ἔχουμε τὴν ἐντύπωση ὅτι καταβάλλεται προσπάθεια να ἀποσυνδεθεὶ ἡ ἰδιότητα τοῦ ἐξομολογοῦ ἀπὸ αὐτὴν τῆς πνευματικῆς καθοδηγήσεως. Εἶναι γεγονὸς ὅτι ὅλοι οἱ ἐξομολογοῖ δεν εἶναι καὶ ἔμπειροι στην πνευματικὴ καθοδήγηση. Εἶναι ἀκόμη γεγονὸς προβληματικὸ ἡ "εἰδωλοποίηση" τοῦ προσώπου τοῦ πνευματικοῦ που ὁδηγεὶ στον "γεροντισμό". Δεν μας ἐξουσιοδοτοὺν ὅμως αὐτὲς οἱ ακραίες καταστάσεις να ἀποσυνδέουμε τὰ δυο αὐτὰ μεγέθη για να "μυθοποιήσουμε" τὴν "ἀνάγκη" ὑπάρξῃς εἰδικοὺ συμβούλου. Γιατὶ εἶναι κακὸ πατέρες ὁ πνευματικὸς να δινεῖ πνευματικὲς συμβουλὲς ἡ ἄκομα καὶ μὴ (ἄμεσα τουλάχιστον); Ἐν τοιαύτῃ περιπτώσει τι ἀκριβὼς σημαίνει αὐτῇ ἡ φράσῃ "Εἰπὲ Γέρων"; Μήπως ὁ Μ. Ἀντώνιος ὅπως καὶ τόσοι ἄλλοι ἀββάδες, ἀμμάδες καὶ ὅσιοι μέχρι τοὺς σοφοὺς ἁγίους "γέροντες" τῆς ἐποχὴς μας ὅπως ὁ Γέροντας Παίσιος ὑπῆρξαν ἱερεῖς ἐξομολογοῖ; Γιατὶ ὁ κόσμος κατέφευγε σ' αὐτοὺς ὅπως οἱ μέλισσες γυρεύουν τὰ εὐωδιαστὰ πολύχρωμα λουλούδια; Μήπως ὅλοι αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποί που ἔτρεχαν να ἀκούσουν ἕνα λόγο τοὺς ἀλλὰ καὶ οἱ ἴδιοι οἱ ἅγιοι εὐτέλιζαν τὸ μυστήριο; Τὶ καλύτερο ἀπὸ τὸ να εἶναι ἔνας ἐξομολόγος σε θέση να κατευθύνει(ὄχι με τὴν ἔννοια τοῦ γεροντισμού) τὰ πνευματικὰ τοῦ παιδία σε θέματά που μπορεὶ να μὴν εἶναι καμιά φορά ἄμεσα καὶ ἐμφανὼς πνευματικὰ θέματα, ἀλλὰ ποὺ ὅμως ἐπιβαρύνουν τὴν καθημερινὴ μας ζωή;
Σημεῖο 6ο : Ὁ π. Ἀδαμάντιος προβαίνει σε μιᾷ σειρᾷ διαπιστώσεων καὶ συμπερασμάτων σχετικά με τὴν Ἱερὰ Ἐξομολογήσῃ καὶ μετά τις ἀπορρίπτει ὄλες ἀφοῦ ὑποστηρίζει ἐντελὼς διαφορετικὰ συμπεράσματα (βλ. "διγλωσσία"). Πιο συγκεκριμένα ἀναφέρει ἀρχικὰ τὰ ἐξῄς: ἅ) "…ὁ ἐμπλουτισμὸς τῶν ἐπιστημὼν τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν θησαυρὸ τῆς Ὀρθόδοξης Νηπτικὴς Παράδοσης θα εἶναι πρὸς τὸ συμφέρον τοὺς…" β) "…να μὴν υἱοθετούνται ἀνθρωπολογικὲς ἀντιλήψεις ἀσύμβατές με τὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση", γ) "Διχὼς τὴν νηπτικὴ ἐμπειρία τῶν κατὰ Χάριν θεῶν, δηλαδὴ τῶν ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι ἀδύνατον να διατυπωθεὶ οὐσιαστικὸς λόγος για τό τι εἶναι πραγματικὰ ὁ ἄνθρωπος", δ) "Τὸ θεόσδοτο αὐτὸ μυστήριο τῆς μετανοίας…δεν πρέπει να συγχέεταί με καμιὰ ἀπό τις διάφορες "ψυχο"-λογικὲς μεθόδους καὶ "ψυχο"-θεραπευτικὲς τεχνικές", ἔ) "…δεν στηρίζεταί σε ὀρθολογικὲς τεχνικὲς ἀλλὰ στον φωτισμὸ ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα", στ) "…δεν στηρίζεταί σε κτιστὲς μεθόδους…", ζ) "…καμία ἀνθρωπίνη "ψυχο"-θεραπευτικὴ μέθοδος δεν μπορεὶ να θεωρηθεὶ ὑποκατάστατο τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως…", ἡ) "Ὁ πνευματικὸς πρέπει να ἐξομολογεῖ ἐλεύθερος ἀπὸ προσχηματισμένες ἀντιλήψεις καὶ ψυχολογικὰ ἐρμηνευτικὰ μοντέλα, ἀλλὰ προσευχόμενος καὶ παρακαλώντας τὸν Θεὸ να τὸν φωτίση καὶ να τοῦ ἀποκαλύψη τὴν σωστὴ στάσῃ καὶ λύσῃ στο πρόβλημά που καλεῖται να ἀντιμετωπίσει", (ἡ ὑπογράμμιση δίκη μας), καὶ θ) "…ἡ Ἐκκλησία μας να μὴν ἀποκλίνῃ ἀπὸ τὴν φιλοκαλικὴ τῆς παράδοση καὶ τὴν ὀρθόδοξη αὐτοσυνειδησία τῆς…". Ὄλες οἱ παραπάνω θέσεις καταρρίπτονται ἀπὸ τὴν ἀμέσως ἑπομένη φράσῃ : "Ἃς μὴν λησμονοῦμε ὅτι οἱ-καθόλου σπάνιες-ψυχιατρικὲς παθήσεις συνεπάγονται πολὺ πόνο για τοὺς νοσοῦντες καῖ για τὶς οἰκογένειες τοὺς. Ἀκριβὼς αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ λόγος που τὰ στελέχη τῆς Ἐκκλησίας μας χρειάζεται να ἔχουν ἔγκυρη καὶ ἔγκριτη ἐνημέρωση καὶ καταρτισμὸ σχετικά με αὐτὰ τὰ προβλήματα". Παρὰ τὴν φιλοτιμῇ προσπάθειά του ὁ π. Ἀδαμάντιος δεν μας πείθει για τὰ περὶ ἐνημέρωσης, καταρτισμοὺ κ.λ.π. τῶν ἱερέων καὶ κυρίως δεν μπορεὶ να μας πείσει ὅτι ὅπως γράφει στην ἑπομένη παράγραφο "δεν ἀποσκοπεῖ στην μετατροπὴ τῶν ποιμένων σε ψυχολόγους ἢ ψυχοθεραπευτές", διότι ἐπιμένει στους ὅρους ἐνημέρωση ἀλλὰ καὶ καταρτισμό! Για να καταρτιστεὶ κάποιός σε κάτι, κατὰ τὸν κοινὸ νοῦ, σημαίνει ὅτι πρέπει να "ἐκπαιδευτεί" στο συγκεκριμένο ἀντικείμενο. Ναὶ ἢ ὄχι; Κατά το λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσης του Ι. Σταματάκου (σελ. 507) ο καταρτισμένος είναι ο "καλώς εφοδιασμένος, πλήρης" ενώ η κατάρτισις ορίζεται και ως "εκπαίδευσις"! Αλλά και στο λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσης (Εκδ. "Πελεκάνος", σελ. 775) η λέξις "καταρτίζω" σημαίνει "προσφέρω σε κάποιον τις κατάλληλες γνώσεις ώστε να είναι κατατοπισμένος και προσανατολισμένος"! Ἄλλο λοιπὸν ἡ ἐνημέρωση καὶ ἄλλο ὁ καταρτισμός! Ἀλλὰ καὶ ἡ ἔγκυρη καὶ ἔγκριτη ἐνημέρωση πρέπει να ἔχει τὴν μορφὴ τῆς συνεχομένης ἐπιμόρφωσης(τουλάχιστον) για να γνωρίζει ὁ κάθε κληρικὸς ἀνὰ πᾶσα στιγμή τις ἐξελίξεις καὶ τὰ ἀποτελέσματα τῶν θεωριῶν καὶ τῶν μεθόδων που χρησιμοποιεὶ ἡ ἐπιστήμη.
Σημεῖο 7ο : Για να δικαιολογήσει ὁ ἀρθρογράφος τὴν παραπάνω ἄποψη περὶ ἐνημέρωσης καὶ καταρτισμοὺ τῶν στελεχῶν τῆς Ἐκκλησίας μας, βάζει στο στόμα τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου λόγιά πού ποτε δεν εἶπε ἀλλὰ καὶ δεν ἐννόησε! Εἶναι (συγχωρέστε μας τὴν ἔκφραση) ἡ γνωστὴ καραμέλα τῆς ἐγκυκλοπαιδικὴς μορφώσεως. Πράγματι, ὁ Ἅγιος Νεκτάριος γράφει ἀκριβὼς αὐτὸ στο σύγγραμά του "Ποιμαντική" (Ἐκδ. "Ἅγιος Νικόδημος" στο Β' μέρος "Περὶ τῶν προσόντων τῶν πνευματικῶν ποιμένων", Κεφ. 4ο "Ἐπίκτητα διανοητικὰ προσόντα", σελ. 127-130). Τὶ ἐννοεῖ ὅμως με τὴν λέξῃ "ἐγκυκλοπαιδική"; Ἂν ἐξετάσουμε τὴν λέξῃ σύμφωνά με τὰ σημερινὰ δεδομένα ἐννοεῖ τὴν γενικὴ μόρφωσή που πρέπει να ἔχει κανεὶς χωρίς βέβαια να ὑπονοεὶ μόνο ἢ κυρίως τὴν ψυχολογική! Ἃς ἀφήσουμε ὅμως τὸν Ἅγιο να μας πει τὶ ἐννοεῖ χωρὶς δικὲς μας αὐθαίρετες τοποθετήσεις καὶ ὑποθέσεις. Ἐξηγεῖ ἀρχικὰ ὁ Ἅγιος Νεκτάριος ὅτι ὁ ποιμένας χρειάζεται ἅ) φιλολογικὴ καὶ θεολογικὴ μόρφωση για να χειρίζεταί με εὐκολία τὸ "ὄπλο" τοῦ λόγου, καὶ να γνωρίζει τὴν Θεολογία με "συντεταγμένες θεολογικὲς γνώσεις καὶ ὄχι συγκεχυμένες καὶ ἀσύντακτες", β) τὴν ἐκκλησιαστικὴ μόρφωσή που συμπεριλαμβάνει τὴν "Ἐκκλ. Τάξιν, τὰς τυπικὰς διατάξεις, τὰς ἀκολουθίας,…τὴν Ἐκκλ. Λειτουργίαν, καὶ τὴν Ἐκκλ. Μουσικήν"(σελ. 126), καὶ γ) τὴν ἐγκυκλοπαιδικὴ μόρφωση. Για τὴν τελευταία διευκρινίζει ὅτι αὐτός που δεν τὴν κατέχει "στερεῖται τῶν μέσων καὶ τῶν ἀναγκαίων ἐπιχειρημάτων ὅπως ἀποκρούσῃ καὶ ἀποστομίση τοὺς θρασεῖς ἀντιλέγοντας…δι' ὁ ὀφείλει να γινώσκη ἀκριβὼς καὶ τοὺς κανόνας τῆς Ἐκκλησίας ἤτοι τὸ κανονικὸν δίκαιον, ὅπως κατ' αὐτοὺς κρίνῃ καὶ διοικεῖ τὴν ἐκκλησίαν καὶ τὰ ἐκκλησιαστικὰ ζητήματα καὶ δύναται κατὰ τὸ πνεῦμα αὐτῶν να νομοθετῇ". Καθὼς καταλαβαίνουμε ὁ ἅγιος ἐπίσκοπος ἐννοεῖ τὴν γνώση τοῦ κανονικοὺ δικαίου τῆς Ἐκκλησίας για να μπορεὶ καὶ να διοικεῖ ἀλλὰ καὶ να ἀποκρούει τοὺς αἱρετικοὺς καὶ τοὺς ἀνυπάκουους καὶ ὄχι τοὺς ψυχικὰ ἀσθενεῖς! Στην συνέχεια ὁ ἅγιος τονίζει ὅτι "ὁ ἐπίσκοπος ὀφείλει να ἢ πολυμαθής, διότι ἐστὶ χρεία να γινώσκη τὰς δοξασίας τῶν ἑτεροδόξων ἐκκλησιῶν, ἤτοι να ἢ γνώστης τῆς δογματικὴς διδασκαλίας αὐτῶν…ὥστε να δύνηται να ἀποκρούῃ πάσας τὰς προσβολὰς τῶν ἐσωτερικὼν καὶ ἐξωτερικὼν ἐχθρῶν τῆς Ἐκκλησίας καὶ να λύῃ πάσας τὰς ἀπορίας διὰ λόγου πειστικοῦ καὶ παρακαλῇ τοὺς πάντας ἐν τῇ ὑγιαινούσῃ διδασκαλίᾳ. Ἐπίσης ὅπως παλαίση πρὸς τὸν ἐκ τῆς ἱστορίας, ἢ φιλοσοφίας ἢ φυσικῆς φέροντα ἐπιχειρήματα κατὰ τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ Χριστιανισμού".
Στο παραπάνω κείμενο πουθενὰ δεν ἀναφέρει ὁ ἅγιος Νεκτάριος τὸ παραμικρὸ για τοὺς ψυχικὰ ἀσθενεῖς ἢ για τὴν ψυχολογικὴ ἀνακούφιση τοὺς ἀπὸ τοὺς πνευματικούς. Ἀντίθετα, ἐπεξηγεὶ ἀκριβώς τι ἐννοεῖ με τὴν φράσῃ "ἐγκυκλοπαιδικὴ μόρφωση" για να μὴν ὑπάρχει περιθώριο παρερμηνείας.
Σημεῖο 8ο : "Ὁ πνευματικὸς πρέπει να ἐξομολογεῖ ἐλεύθερος από προσχηματισμένες αντιλήψεις…προσευχόμενος και παρακαλώντας το Θεό να τον φωτίσει και να του αποκαλύψει τη σωστή στάση και λύση στο πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει. Εἰδικά, ὅταν ὁ Ἱερέας βρίσκεται μπροστά σε ψυχιατρικὸ πρόβλημα, τότε δεν ἀποπέμπει τὸν ἐξομολογούμενο, ἀλλὰ τὸν παραπέμπει στον κατάλληλο εἰδικὸ για τὸ πρόβλημα τῆς ὑγείας τοῦ". Δηλαδή, μπορεὶ ὁ Θεὸς να μὴν ξέρει ἢ να μὴν θέλει να ἀποκαλύψη στον πνευματικὸ τὴν σωστὴ λύσῃ τοῦ προβλήματος ὥστε να μπορεὶ να ἐπέμβει ὁ "εἰδικός"; Ἔδω βλέπουμε ὅτι ἔχουν πέσει τὰ προσχήματα καὶ πλέον ἀναφερόμαστε καθαρά σε "κατάλληλους εἰδικούς" τῆς ψυχικῆς ὑγείας! Μήπως τέλος αὐτὴ ἡ μὴ ἀπαντήση ἀπὸ μέρους τοῦ Θεοῦ ὑποκρύπτει μίαν ἀρρωστημένη ψυχολογία ὁρισμένων ἀπὸ ἐμᾶς τοὺς κληρικοὺς ὅτι δεν χρειαζόμαστε οἱ ἴδιοι ἐξομολογήσῃ ἐνὼ τὴν συστήνουμε στους ἄλλους; Ἀλήθεια, ἂν ὁ ἱερέας αὐτός σε μιᾷ τέτοια δυσκόλῃ περίπτωση ἀπευθυνόταν στον πνευματικὸ τοῦ ἤ σε ἔμπιστο, διακριτικὸ καὶ "χαριτωμένο" γέροντα τὰ πράγματα θα ἤταν πολύ διαφορετικά. Καὶ τέλος, τὶ γινόταν τόσους αἰῶνες πρὶν ἔρθει ἡ "βοήθεια" τῶν εἰδικών; Κατὰ τὸ δεῖ λεγόμενον, "πήγαιναν" οἱ ἄνθρωποι σαν τὰ σκυλιὰ στα ἀμπέλια;
Σημεῖο 9ο : Θεωροῦμε ἀπαράδεκτη τὴν ἄποψη τοῦ π. Ἀδαμαντίου πως "τὸ κατ' ἐξοχὴν ἔργο καὶ σκοπὸς τῆς Ἐκκλησίας…εἶναι ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, νοουμένη ὡς ἡ ἀπαλλαγῇ τοῦ ἀπὸ τὰ πάθη τῆς πεπτωκυίας τοῦ φύσεως, ὁ φωτισμὸς τοῦ, ὁ ἁγιασμὸς τοῦ καὶ ἡ θέωσή του…Τοῦτο δεν σημαίνει ὅμως ὅτι ἡ Ἐκκλησία παραβλέπει τις ὀδύνες τοῦ ἀνθρωπίνου βίου". Μπορεὶ ὁ π. Ἀδαμάντιος να ἐκφράζει τὴν ἄποψή του ὄχι ὅμως καὶ να τὴν παρουσιάζει ὡς θέση τῆς Ἐκκλησίας. Κατὰ τὴν γνώμη τοῦ λοιπὸν ἡ σωτηριώδης ἀποστολὴ τῆς Ἐκκλησίας δεν προσφέρει στον ἄνθρωπο παρὰ μόνο τὴν θέωσή του. Μιᾷ "θέωση" ποὺ δεν καθαρίζει την ἀμαύρωση της εἰκόνας (κατ' εικόνα) τοῦ Θεού ἀφοῦ ο άγιος ή ο θεούμενος, ἂν καὶ θεούμενος, δεν ἐλαφρύνεται ἀπό τις ὀδύνες τοῦ ἐπιγείου βίου τοῦ!
Σημεῖο 10ο : "Εἶναι ἀναγκαῖο ὅμως να εἶναι σαφῆ καὶ διάκριτα τὰ ὅρια μεταξὺ τῆς μυστηριακὴς προσφορὰς τῶν σωστικὼν δωρεῶν τῆς Θείας Χάριτος καὶ τῶν ἀνθρωπίνων μέσων ἀνακούφισης τοῦ ἀνθρωπίνου πονοῦ". Τὶ να πρωτοπεὶ ἔδω κανεὶς ἢ για τὶ να πρωτοκλάψει! Βάζει ὁ π. Ἀδαμάντιος ὅρια στην ἄκτιστη Θεία Χαρῇ μετὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα κινεῖται ἕκτος ἀντικειμένου στα ἄγονα, χέρσα χωράφια τῆς ἀνθρωπίνης μικρότητος καὶ ἀνεπαρκείας. Πολὺ φοβούμαστε πὼς ἕνα τέτοιο ἐπιχείρημα πλησιάζει την βλασφημία κατὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος! Τίποτε ἄλλο δεν θα ποῦμε για τὸ σημεῖο αὐτὸ γιατὶ θα πρέπει να ποῦμε πράγματα καὶ ἀλήθειές που θα πονέσουν πολύ. Εὐχόμαστε μόνον να γίνει σύντομα ἀνάκληση τοῦ ἐπιχειρήματος αὐτού!
Σημεῖο 11ο : "Καλούμαστε να ἀναζητήσουμε τρόπους φιλόστοργης παρουσίας τῆς ἐκκλησιαστικὴς διακονίας στον εὐαίσθητο χῶρο συνάντησης τῆς σύγχρονης ποιμαντικὴς πράξῃς με τὸ μεῖζον πρόβλημα διαταραχὼν καὶ τῶν ἐπιπτώσεων τοὺς στῇ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων". Ἄλλο π. Ἀδαμάντιε τὸ να ἀγαπήσουμε τὸν πονεμένο ἄνθρωπο ὅπως ἔκαναν οἱ παππούληδες μας πρὶν πολλὰ χρόνιά που ἡ κοινωνία μας ἤταν πιο ἀνθρωπίνη καὶ ἄλλο τὸ να ξεκινήσουμε τὴν ἐρευνᾷ για ἐξεύρεση φιλοστόργων τρόπων διακονίας ὦσαν να μὴν ὑπάρχουν πολλὰ τέτοια δείγματα στῇ σημερινὴ πολυσχιδὴ ἐκκλησιαστικὴ διακονία. Μὴν παρουσιάζεστε ὡς οἱ φωστῆρές που θα ὑποκαταστήσουν ή έστω θα υποδείξουν κατά τις ανάγκες του "σύγχρονου" ανθρώπου τὸ ἀγαπητικὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας, οὔτε καὶ αὐτοί που θα δώσουν τὰ "φῶτα" τούς σε ἀμαθεῖς, ἄσπλαχνους, ἐπαγγελματίες παπάδες. Δεν εἶναι μήπως λίαν ἀγαπητικὴ ἡ σχέση πνευματικοῦ πατρὸς καὶ πνευματικοῦ τέκνου τοῦ; Ἔχει πιο πολλὴ ἀγάπη για τὸ πλάσμα τοῦ Θεοῦ ὁ "εἰδικός" ἀπὸ τὸν πνευματικό; Για να ἀπαντήσουμε στο θέμα αὐτὸ θα σᾶς παραπέμψουμε στο 68ο τεῦχος τῆς "Θεολογίας" στην ἐκτενέστατη καὶ ἀξιομνημονεύτη ἐργασία τοῦ καθηγητοῦ Μ. Φαράντου "Ἐπιστήμη καὶ Θρησκεία" (σελ. 797 καὶ ἐξ. ). Συγκεκριμένα στην σελίδα 797 ὁ Καθηγητὴς γράφει πολὺ χαρακτηριστικὰ : "Μέγιστον κίνητρον τοῦ Ἐξομολογοῦ εἶναι ἡ ἀγάπη τοῦ πρὸς τὸν πάσχοντα Ἁμαρτωλόν, εἰς ἀντίθεσιν πρὸς τὸν Ψυχοθεραπευτήν,…μὲ κίνητρα οἰκονομικά, προσωπικῆς προβολὴς κ.λ.π." Γιατὶ προσπαθοῦμε ὅμως να ἀποπροσανατολίσουμε τοὺς πάντες με δῆθεν φιλόστοργες ἀναζητήσεις; Ἡ διαφορὰ μεταξὺ Ψυχολογιας/Ψυχιατρικης καὶ Θεολογίας εἶναι χαώδης. Θέλετε μερικὰ παραδείγματα; Πρῶτα-πρῶτα ὁ λεγόμενος φόβος τῶν ἀρχαρίων. Για τὴν Θεολογία μας αὐτὸς εἶναι φόβος που ὁδηγεὶ τοὺς ἀρχαρίους στην πιστὴ, στο να μισοῦν τὴν ἁμαρτία καὶ να τηροῦν τις ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ καὶ αὐτὸ τὸ ἐπιβεβαιώνουν Πατέρες ὅπως οἱ: Πέτρος ὁ Δαμασκηνός, Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, Ἰωάννης τῆς Κλίμακος, Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, ἀδελφοὶ Ξανθόπουλοι, Νικητὰς Στηθάτος! Τὸν ἴδιο φόβο ἡ Ψυχολογία διὰ στόματος S. Freud θεωρεῖ ὡς "νευρωτικὸ τελετουργικὸ πρὸς τὰς ἱερὰς τελετὰς τοῦ θρησκευτικοὺ τυπικού…" καθὼς μας διευκρινίζει ὁ Μ. Φαράντος. Ὁ ἴδιος βεβαιώνει πως ἄλλοι "εἰδικοί" ἀποκαλοῦν τις θρησκευτικὲς διδασκαλίες ὡς "ψευδαισθήσεις" καὶ τὴν θρησκεία ως "νεύρωση ποὺ κατάγεται ἐκ τοῦ Οἰδιποδείου συμπλέγματος"! Τὶ θα συζητήσουμε λοιπόν με ὅλους αὐτους; Πὼς θα τοὺς ἀντιμετωπίσουμε; Μάλλον με τὰ ὅπλα που συστήνει ὁ Ἅγιος Νεκτάριος για τὴν ἀποκρούσῃ τῶν εξωτερικών ἐχθρῶν τῆς Ἐκκλησίας, δηλαδὴ τὴν φιλολογική, τὴν θεολογικὴ καὶ τὴν ἐγκυκλοπαιδικὴ μόρφωση!
Στο σημεῖο αὐτὸ δραττώμεθα τῆς εὐκαιρίας να ἐκφράσουμε τὴν ἀντίθεση μας μὲ συγκεκριμένες πρακτικὲς ἄλλων σεβαστὼν ἐπιστημόνων ὅπως ὁ Καθηγητὴς κ. Α. Σταυρόπουλός που μάλλον θολώνει τὰ νερὰ ὅταν γράφει στον "Ἐφημέριο" (τευχ. Δεκεμβρίου 2000, σελ. 13-17) πὼς "ἀκόμη καὶ ἱερεῖς καὶ οἱ οἰκογένειες τοὺς καταφεύγουν στους ψυχολόγους για να βρουν τὴν ἀνακούφιση καὶ τὴν λύσῃ τῶν προβλημάτων τοὺς". Ἀναφερόμενος πάντα στο Γραφεῖο Συμβουλευτικής που τελεῖ ὑπὸ τὴν ἐποπτεία τοῦ Τμήματος Κοινωνικῆς Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολὴς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν σε συνεργασία με τὸ Κέντρο Ψυχικῆς Ὑγείας! Μήπως να συστήσουμε στους ἱερεῖς αὐτοὺς να βρουν πνευματικὸ ἢ να ψάξουν, μὲ τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ, για ἕνα πιο ἔμπειρο καὶ διακριτικὸ πνευματικὸ ποὺ δόξα τῷ Θεῷ ἀκόμη ὑπάρχουν ἀρκετοί;
Αναφερθήκαμε πιο πάνω στη "διγλωσσία" ή να πούμε καλύτερα στη σύγχυση που επικρατεί μεταξύ "ψυχο"-ειδικών. Καλὸν θα ἤταν να δώσουμε μερικὰ ἀκόμη παραδείγματα για να γίνουμε πιο σαφεῖς. Πρὶν λίγο καιρὸ κυκλοφόρησε ἕνα διαφημιστικὸ ἔντυπο τῆς Ε.Π.Ι.Ψ.Ὑ (Ἐρευνητικὸ Πανεπιστημιακὸ Ἰνστιτοῦτο Ψυχικῆς Ὑγιεινής) ,μέσῳ τῶν ἐφημερίδων, μὲ θέμα τὴν σχιζοφρένεια. Στο ἔντυπο αὐτὸ ἀναφερόταν ἀρχικὰ πὼς ὁ ῥόλος τῆς κληρονομικότητος εἶναι σημαντικός, ἐνώ σε ἄλλο σημεῖο ὅτι ἡ οἰκογένεια δεν εὐθύνεται για τὴν αἰτιολογία τῆς σχιζοφρένειας! Ἐπίσης, οἱ "εἰδικοί" αὐτοὶ διερρήγνυαν τὰ ἱμάτια τοὺς ὅτι "τὰ φάρμακα δεν εἶναι ἐθιστικά", ἐνὼ ἄλλου τοὺς ξέφυγε(;) μάλλον πως οἱ σχιζοφρενεὶς "ἐνδέχεται να ἐμφανίσουν ἐπικίνδυνη συμπεριφορὰ ἡ ὁποία ὀφείλεται στην παραμέληση τῆς φαρμακευτικὴς θεραπείας" καὶ "ὅτι ἡ διακοπῇ τῶν φαρμάκων διπλασιάζει σχεδόν τις πιθανότητες για ὑποτροπή"! Ἕνα ἄλλο παράδειγμα συναντὰ κανεὶς στο διαδίκτυο (http://users.otenet.gr/~styliant/psycho-analysis.htm) ὅπου ὁ π. Α. Στυλιανάκης ἐξηγεῖ τὰ τῆς Ψυχολογίας. Ὁ π. Ἀντώνιος ἰσχυρίζεταί πως"…μπορεὶ κανεὶς να εἶναι ἰσορροπημένος ψυχολογικά…καὶ να ἀπέχει ἀπὸ τὴν σωτηρία, να ἀπέχει ἀπὸ τὸν Θεό, ἀφοῦ τὸν ἔχει ἀρνηθεί", ἐνώ σε ἄλλο σημεῖο παραδέχεταί πως "ἀναμφισβήτητα ἡ ἁγιότητα σημαίνει ἀνακαινισμένο ἄνθρωπο καί…τότε ὅλα τὰ σκοτεινὰ σημεῖα φωτίζονται καὶ ἡ προσωπικότητα ἰσορροπεί"! Για τὴν Ψυχολογία μπορεὶ να εἶναι κανεὶς ἰσορροπημένος ψυχολογικὰ εἴτε εἶναι κοντὰ στο Θεὸ εἴτε Τὸν ἔχει ἀρνηθεί! Για τὴν Θεολογία ὅμως αὐτὸ εἶναι ἀντίφασις για να μὴν ποῦμε αντίφασις!
Ὁ Καθηγητὴς κ. Α. Σταυρόπουλος διερωτάται στον "Ἐφημέριο" (Ἰούλιος 2000, σελ. 19-21) "ἂν ὑπάρχει κάτι ἀνάλογο στην Ὀρθόδοξη Θεολογία, ὅπως για παράδειγμα ἡ "νευρολογικὴ ἢ ψυχιατρικὴ κλινικὴ σημειολογία" ἡ ὁποία ταξινομεὶ καὶ παραθέτει τὰ βασικὰ συμπτώματα τῶν ψυχιατρικὼν διαταραχών;…" Ἐντύπωση μεγάλη προκαλεῖ αὐτὴ ἡ ἀπορία τοῦ καθηγητοῦ ἀφοῦ μάλιστα τὰ πατερικὰ κείμενα βρίθουν "κλινικὴς σημειολογίας"! Ἃς κάνει τὸν κόπο ὁ κ. Σταυρόπουλος να μελετήσει ἔστω ἔναν ἀπὸ τοὺς Πατέρες-κλινικοὺς ψυχολόγους, ὅπως τὸν Ἅγιο Ἰσαὰκ τὸν Σύρο. Για να τὸν διευκολύνουμε, ἀναφέρουμε λίγα ψήγματα τῆς θεφώτιστης σκέψης τοῦ. Στῇ σελίδα 95 ὁ Ἀββᾶς ἀνφέρεται στις ἐπιπτώσεις ἀπό τὴν ἀνυπαρξία τῆς νηστείας: "ἔρχεται ζάλη εἰς τὴν κεφαλήν, καὶ βάρος τοῦ σώματος πολὺ μετὰ ἀτονίας τῶν ὤμων, ὅθεν ἀναγκάζεται να παραλείπῃ τὸ ἔργον τοῦ Θεοῦ ἐπειδὴ ἐπέρχεται αὐτῷ ἡ ὀκνηρία. Ἐκ τούτου προέρχεται ἡ ἀμέλεια…σκότωσις καὶ ψυχρότης τῆς διανοίας, νοῦς χαῦνος καὶ παχὺς καὶ ἀδιάκριτος…ἀκηδία πολλὴ εἰς πᾶσαν θείαν ἐργασίαν…ἀργία πολλὴ εἰς τὰ ἀναγκαῖα τοῦ σώματος…χυμὸς πολὺς συναγόμενος εἰς ὅλα τὰ μέλῃ τοῦ σώματος, φαντασίαι ἀκάθαρτες καὶ αἰσχρὲς κατὰ τὰς νύκτας…". Σὲ ἄλλο σημεῖο ὁ Ἅγιος Ἰσαὰκ (σελ. 126) διδάσκει πως "ἡ ἀκηδία γεννᾶται ἐκ τοῦ μετεωρισμοὺ τῆς διανοίας, ὁ δὲ μετεωρισμὸς ἐκ τῆς ἀργίας τῶν ἔργων καὶ τῆς ἀναγνώσεως, καὶ ἐκ τῶν ματαίων συνομιλιών, ἢ ἐκ τοῦ κόρου τῆς κοιλίας". Ἀκόμη (σελ. 73) ἀποδεικνύει ὅτι "ὅστις δεν γνωρίζει τὴν ἰδίαν αὐτοὺ ἀσθένειαν, στερεῖται τῆς ταπεινώσεως, ὁ δὲ στερημένος τῆς ταπεινώσεως, ὑπάρχει στερημένος καὶ τῆς τελειότητος, ὁ δὲ στερημένος τῆς τελειότητος, πάντοτε εἶναι περίφοβος…" Πολλὰ ἄλλα μπορεὶ να μελετήσει στα ὑπέροχα πατερικὰ συγγράματα. Σύμφωνα δε με τα παραπάνω εκτεθέντα, σε κάποιον που πάσχει από ακάθαρτες φαντασιώσεις κατά την διάρκεια της νυκτός, ο διακριτικός πνευματικός που μελετά την Ορθόδοξη Πατερική Ψυχοθεραπεία μπορεί κάλλιστα να συστήσει περισσότερη νηστεία, προσευχή, εγκράτεια κ.α. σε βαθμό που να μην τραυματίσει, αντί να θεραπεύσει, την ψυχή αλλά και το σώμα του ανθρώπου! Ο Ψυχίατρος πως θα τον αντιμετωπίσει και τι είδους φάρμακα θα του δώσει;
Εἶναι ὅμως ὥρα να κλείσουμε αὐτὴν τὴν παρέμβαση ἐκφράζοντας τὴν ἀπορία μας γιατὶ ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου κ.κ. Ἱερόθεος φιλοξενεὶ στο περιοδικὸ τοῦ ἕνα τέτοιο ἄρθρο. Ἂν αὐτὴ ἡ δημοσίευση σημαίνει καὶ ἀναθεώρηση τῶν μέχρι πρότινος πατερικὼν τοποθετήσεών του καλόν θα ήταν να έχουμε μια σχετική ενημέρωση (δεν είναι προσταγή ή έλεγχος αυτή η επιθυμία, αλλά υική παράκλησις). Συνεχίζει ὁ Σεβασμιώτατος να ἀσπάζεται τὰ ὅσα ἔχει γράψει μέχρι τώρα στα βιβλία τοῦ :"Ἡ Ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ", "Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία", "Συζητήσεις για τὴν Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία", "Ψυχικὴ ἀσθένεια καὶ ὑγεία", "Ἐκκλησιαστικὸ Φρόνημα", καὶ τόσα ἄλλα που ἐνέπνευσαν πολλοὺς κληρικοὺς καὶ λαικούς, θεολόγους καὶ μή. Ἐμεὶς πάντως ἀποδεχόμαστέ τις θέσεις τοῦ Σεβασμιωτάτου σχετικά με τὴν Ψυχυθεραπεία (ἀπὸ τὸ βιβλίο "Ψυχικὴ ἀσθένεια καὶ ὑγεία", σελ. 54): "Δεχόμαστε κατ' οἰκονομίαν τις ἀπόψεις τῆς συγχρόνου Ψυχολογίας καὶ Ψυχοθεραπείας σε δυο περιπτώσεις. Πρώτη, για ἐκείνους τοὺς ἀνθρώπους τῶν ὁποίων…ἐβλάφθησαν τὰ νεῦρα τοῦ σώματος. Σ' αὐτὴν τὴν περίπτωση δεχόμαστε, κυρίως, τὴν νευρολογία. Δεύτερη, εἶναι οἱ ἄνθρωποί που δεν θέλουν να ἔχουν σχέση με τὴν Ἐκκλησία καὶ τὰ μυστήρια τῆς. Νομίζω αὐτοὶ μποροὺν να βοηθηθούν, για να μὴν φθάσουν στην τρέλλα. Κάτι εἶναι καὶ αὐτό…στῇ φρικτὴ φυλακὴ τῆς ἀπελπισίας στην ὁποία βρίσκονται".
Ἐπίσης, μιᾷ ἀκόμη ἀλήθεια εἶναι τὸ ὅτι ἐμεὶς οἱ ποιμένες (διοικοῦντες καῖ διοικούμενοι) -παντὸς βαθμοῦ- ελάχιστα ἐνδιαφερθήκαμε να καταρτιστοῦμε καὶ να ἐνημερωθοῦμε από ἀνεξάντλητη πηγὴ και εμπειρία ψυχοθεραπείας, τὴν Ὀρθόδοξη Πατερικὴ Θεολογία (τουλάχιστον συστηματικά). Καὶ ἔτσι δώσαμέ με τὴν δίκη μας "ἀγραμματοσύνη" στους "εἰδικούς" να φαντάζουν ὡς ἐπίγειοι "σωτῆρες". Μαζί με τὴν "ἀγραμματοσύνη" καὶ ἡ δίκη μας ἀφασία ὅπως ἔλεγε ὁ Μακαριώτατος πρὸ ἐτῶν για κάποιο ἄλλο θέμα! Μὰ πὼς να διδαχθοῦμε τὴν Πατερικὴ σοφία ὅταν ἐμεὶς οἱ ἴδιοι δεν ἐνδιφερόμαστε γι' αὐτήν; Ὅταν αὐτὴ δεν διδάσκεται ἐπαρκὼς καὶ εἰδικώς(πρὸς τοὺς κληρικούς) ἀπὸ τοὺς ἀκαδημαικοὺς θεολόγους; Ὅταν μιλάμε για "ἀπεξηραμμένα βότανα" καὶ "ἐποχή" τῶν πατέρων ἡ ὁποία ἔχει λήξει ἔδω καὶ πολλοὺς αἰῶνες; Ὅταν συστήνεται να μὴν χρησιμοποιούνται τὰ πατερικὰ χωρία στα κηρύγματα ἀπὸ ἄμβωνος; Ὅταν ἐνὼ ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος ὁμιλεῖ καὶ γράφει περὶ τῆς Πατερικὴς Θεολογίας καὶ τῆς Παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας μας, ἄλλοι γράφουν στῇ "Σύναξη" : "…εἶναι καιρὸς να προχωρήσουμέ σε μίαν ὑπερβάσῃ τῆς "Πατερικής" Θεολογίας…μὲ ὑπερβάσῃ τοῦ "πνεύματος" καὶ τοῦ "ὕφους" τῆς πατερικὴς περιόδου…"(τευχ. 38, σελ.56 Π. Βασιλειάδη), "…ἡ τσιτατολογική(sic) χρήσῃ τῶν Πατέρων ὡς αὐθεντιὼν προδίδει ἀσφαλὼς τὴν ἠμιμάθεια τοῦ χρηστή…"(τ. 73, σελ. 75, Ε. Βουλγαράκη-Πισινά), "Τὰ Πατερικὰ κείμενα…μετετρέπονταί σε σύμβολα συσπειρώσεως καὶ ὀπλοστάσια για τὴν προάσπιση τῶν ὑποκειμενικὼν ἐπιλογών…ἀναδύεται ἔνας σκληρὸς φονταμενταλισμός που νεκρώνει τὴν ἀλήθεια τῆς πίστεως…"(τ. 56, σελ. 74, Γ. Μαντζαρίδης) καὶ τόσα ἄλλα "ἀνερυθρίαστα" κείμενα; Ὅταν , ὅταν…! Ἄλλη Θεολογία ἔχουμε ἐμεὶς οἱ "φονταμενταλιστές" (σύμφωνα με τα λεγόμενα του προαναφερθέντος καθηγητού!) καὶ ἄλλη οἱ κύριοι καθηγητὲς τῶν σχολὼν μας; Ὁ Καθηγητὴς κ. Ι. Κορναράκης ἔγραφε πρόσφατα ὅτι "δεν ὑπάρχει Ὀρθόδοξη Θεολογία ἐξωεκκλησιαστική, ἢ ὑποκειμενικὴ ἢ ἰδιωτικὴ ἢ ἀκαδημαικὴ ἢ ὀρθολογιστικὴ ἢ "θεολογία τῶν καθηγητῶν" κατὰ προτεσταντικὰ πρότυπα…ἡ Ἱεραρχία (ἡ ἑκάστοτε) διευκόλυνε ἢ ἀνέχθηκε σιωπηρὼς τὴν δημιουργία αὐτονόητου ψυχολογικοὺ κλίματος, για ἀνάπτυξη προσωπικῶν "θεολογιῶν" ἀπαξιωτικὼν τῆς γνησιότητος τῆς ὀρθοδόξου μας παραδόσεως…" ("Ὀρθ. Τύπος", 17 Μαίου 2002).
Μιᾷ τελευταία σκέψις μας εἶναι να καταρτιστοὺν καὶ ἐνημερωθοὺν οἱ "Ψυχο"-εἰδικοὶ κληρικοὶ καὶ λαικοὶ στα νάματα τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως καὶ ἀφοῦ πρῶτα ξεκαθαρίσουν τὰ στοιχεῖα ἐκεῖνα τῶν ἐπιστημὼν αὐτῶν που βοηθοῦν στην ἀναγνώριση τῶν διαφόρων προβλημάτων τοῦ κόσμου (ἐπιλεκτικά, μερικά στοιχεῖα τῆς συμπτωματολογίας και εφ' όσον αναγνωρίσουν στον άνθρωπο προπτωτική κατάσταση με ότι αυτό συνεπάγεται), να συνεργαστοὺν τότε με τοὺς πνευματικοὺς για να ἐφαρμόσουν θεραπευτικὲς μεθόδους που χρησιμοποιεὶ ἡ Ἐκκλησία μας. Ἕκτος καὶ ἂν επιμένουν να δίνουν ὀρθόδοξη μαρτυρία στους ἀλλοθρήσκους, ἀθρήσκους καὶ ἀρνητὲς τῆς πίστεως μας καὶ μόνον!
Δεν ἐπιθυμοῦμε να γίνουμε κριτὲς τῶν ἄλλων, ἀλλὰ να ἐφοδιαστοῦμέ με ὅλα τὰ ἀπαραίτητα ἐφόδια πατερικὴς σοφίας για να προσφέρουμε στον συνάνθρωπο μας τὴν μεγίστη δυνατὴ βοήθεια. Μὴν πεῖτε ὅτι κανεὶς δεν μας ἐμποδίζει να τὸ πράξουμε τοῦτο ὁ καθένας κατ' ἰδίαν, γιατὶ τὸ ζητούμενο δεν εἶναι να τὸ κάνει ὁποῖος θέλει καὶ ἐνδιαφέρεται, ἀλλὰ να ἀποτελεῖ κοινὴ πρακτικὴ για ὅλους ἀφοῦ ὅλοι κάποια στιγμὴ μπαίνουν στον χῶρο διακονίας τοῦ συνανθρώπου μέσα ἀπὸ τὸν ἕνα ἢ τὸν ἄλλο τρόπο. Κλείνουμε ἀσπαζόμενοι τὴν διδασκαλία τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμὰ (Μον. Θεοκλήτου Διονυσιάτου, "Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμάς", Θεσ/νίκη 1976, σελ. 144) : "…νοσεῖ τὸ λογικὸν τῆς ψυχῆς ἐκείνου, ποὺ νομίζει τὴν διάνοιάν του πιστοτέραν ἀπὸ τὴν διδασκαλίαν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ μὴ ἀποδεχόμενος, ὅτι αἱ θεῖαι ἐντολαὶ ἀποτελοῦν <<μέγα καὶ τέλειον ἴαμα ψυχῆς>>, ἀλλὰ καὶ τοῦ Ἁγίου Ἰσαὰκ τοῦ Σύρου ("Οἱ Ἀσκητικοὶ Λόγοι Ἀββᾶ Ἰσαὰκ τοῦ Σύρου", Ἐκδ. "Ἀπόστολος Βαρνάβας" σελ. 60): "… ὁ ἔχων τὴν κοσμικὴν γνῶσιν… ὄχι μόνο εἶναι ἀδύνατον να ὑποδεχθεὶ ἐκείνην τὴν πνευματικὴν γνῶσιν, ἀλλὰ οὔτε δυνατὸν να αἰσθανθεὶ αὐτὴν παντελὼς ἐν αἰσθήσει… ἕως ὅτου δεν ἀπαρνηθῶσι τὴν κοσμικὴν γνῶσιν… καὶ τὴν πολύπλοκον αὐτῆς μέθοδον καὶ να σταθῶσιν εἰς τὸ νηπιῶδες φρόνημα τῆς πνευματικῆς γνώσεως…διὰ τοῦτο καὶ ὁ Κύριος εἶπεν "ἐὰν μὴ στραφῆτε καὶ γένησθε ὡς τὰ μικρὰ παιδία, δεν δύνασθε να εἰσέλθητε εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ".
Μετὰ τιμῆς,
Πρεσβύτερος Στέφανος Στεφόπουλος
Ἐφημέριος Ι.Ν.Ἀγ. Δημητρίου Ἀμπελοκήπων