"ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ"

Συγγραφέας : Κ. Καρακατσάνης

Ταυτίζεται μὲ τὸν θάνατο τοῦ ἀνθρώπου ; (Ἰατρικὴ καὶ φιλοσοφικὴ θεώρηση)

Τὸ πρόβλημα τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου” ἔχει ἀπασχολήσει πολύ, ὄχι μόνο τὸν τομέα τῆς ἰατρικῆς, ἀλλὰ ὁλόκληρη τὴν κοινωνία. Αὐτὸ γιατί ἔχει ἄμεση σχέση μὲ τὴ μεταμόσχευση ὀργάνων ἀπὸ τοὺς ἀποκαλούμενους “ἐγκεφαλικῶς νεκρούς” δότες. Τὸ ἐρώτημα λοιπὸν εἶναι ἐὰν ὁ “ἐγκεφαλικὸς θάνατος”ταυτιζεται μὲ τὸν θάνατο τοῦ ἀνθρώπου.

Τὸ ἐρώτημα αὐτὸ ἀπαντᾶται διεξοδικὰ μὲ κάθε ἐπιστημονικὴ λεπτομέρεια στὸ βιβλίο τοῦ Κ. Καρακατσάνη “ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ”. Στὸ τέλος γίνεται ἀξιολόγηση τοῦ προβλήματος αὐτοῦ μὲ βάση τὴν Ὀρθόδοξη Χριστιανικὴ παράδοση. Μὲ βάση πάντα τὸ παραπάνω βιβλίο, ὁ ἐγκεφαλικὸς θάνατος εἶναι μία ἔννοια χωρὶς ἀκριβὴ κλινικὴ ἢ παθολογοανατομικὴ βάση, καὶ κατὰ συνέπεια καὶ τὰ κριτήρια τὰ ὁποῖα ἔχουν χρησιμοποιηθεῖ γιὰ τὴ διάγνωσή του, εἶναι αὐθαίρετα. Στὴ μονογραφία αὐτὴ ἔχει γίνει κριτικὴ θεώρηση τῶν ἐπιστημονικῶν δεδομένων σχετικῶς μὲ τὴν ἔννοια τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου ἀπὸ τὴν ὁποία διαφαίνεται ὅτι οἱ “ἐγκεφαλικῶς νεκροί”δεν εἶναι στὴν πραγματικότητα νεκροὶ καὶ ὅτι ὁ “ἐγκεφαλικὸς θάνατος”αποτελει μία ἐπινόηση γιὰ κοινωνικοὺς λόγους, ὅπως ἐξοικονόμηση κλινῶν καὶ χρημάτων στὶς μονάδες ἐντατικῆς θεραπείας καὶ ἀπόκτηση ὀργάνων γιὰ μεταμοσχεύσεις.

Ἀκολουθώντας πιὸ ἀναλυτικὰ καὶ ἐμβαθύνοντας ἰατρικῶς στὴ μελέτη αὐτὴ τοῦ Κ.Καρακατσάνη, βλέπουμε ὅτι ἡ καθιέρωση τῆς ἔννοιας τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου ξεκινάει τὸ 1968 ἀπὸ τὴν ἐπιτροπὴ τῆς ἰατρικῆς σχολῆς τοῦ Harvard τῶν ΗΠΑ. Οἱ αἰτίες τοῦ ὁρισμοῦ τοῦ νέου κριτηρίου τοῦ θανάτου ἦταν, κατὰ τὴν ἐπιτροπή, τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ ἀσθενεῖς σὲ κωματώδη κατάσταση ἀποτελούν”φορτιο”για τους οἰκείους τους καὶ τὰ νοσοκομεῖα καὶ ὅτι ἐὰν ἐξακολουθοῦσαν νὰ ἰσχύουν τὰ παλαιὰ κριτήρια τοῦ ὁρισμοῦ τοῦ θανάτου, θὰ ἦταν δυνατὸν νὰ ὑπάρξουν διαφωνίες γιὰ τὴν ἀπόκτηση ὀργάνων γιὰ μεταμοσχεύσεις. Τὰ βασικὰ κριτήρια διάγνωσης τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου σύμφωνα μὲ τὴν ἐπιτροπὴ τοῦ Harvard , ἦταν :

• Τὸ μὴ ἀντιδρῶν κῶμα (ἀκόμα καὶ στὰ πλέον ὀδυνηρὰ ἐρεθίσματα).
• H ἔλλειψη αὐτόματων κινήσεων
• Ἡ ἄπνοια (μετὰ τὴν ἀποσύνδεση ἀπὸ τὸν ἀναπνευστήρα γιὰ 3 miν
• H ἔλλειψη ἀντανακλαστικῶν (μὲ ἔμφαση στὰ ἀντανακλαστικά του ἐγκεφαλικοῦ στελέχους).

Ἡ ἐπιτροπὴ θεωροῦσε τὴν ὕπαρξη ἴσο-ἠλεκτρικοῦ ἐγκεφαλογραφήματος ὡς ἐργαστηριακὴ δοκιμασία μεγάλης ἐπιβεβαιωτικῆς ἀξίας. Προκειμένου νὰ ὑπάρχει μὴ ἀναστρεψιμότητα τῆς κατάστασης, ἡ ἐπιτροπὴ Harvard ἔθεσε ὡς προϋπόθεση, τὰ κλινικὰ σημεῖα καὶ ἡ ἤλεκτρο-ἐγκέφαλο-γραφικὴ σιγῆ νὰ ἐπιμένουν γιὰ 24 ὦρες, χρόνος μετὰ τὸν ὁποῖο θὰ μποροῦσε νὰ ἀναγγελθεῖ ὁ “ἐγκεφαλικὸς θάνατος”του ἀνθρώπου.

Τὸ 1971 δυὸ νευροχειρουργοὶ ἀπὸ τὸ πανεπιστήμιο τῆς Minnesota τῶν ΗΠΑ ἔκαναν μία τολμηρὴ εἰσήγηση καὶ πρότειναν ὡς κριτήριο τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου τὴ μὴ ἀναστρέψιμη παύση τοῦ ἐγκεφαλικοῦ στελέχους. Ὑποστήριξαν δήλ. ὅτι ὁ θάνατος τοῦ ἐγκεφαλικοῦ στελέχους ταυτίζεται μὲ τὸν ἐγκεφαλικὸ θάνατο καὶ κάτ΄ἐπέκταση μὲ τὸν θάνατο τοῦ ἀνθρώπινου σώματος. Τὰ κριτήρια τῶν προαναφερθέντων νευροχειρουργῶν ἔγιναν ἀργότερα γνωστὰ ὡς “κριτήρια τῆς Minnesota”. Αὐτὰ εἶναι:

• Ἀπουσία αὐτόματων κινήσεων.
• Ἄπνοια (ἀπουσία ἀναπνευστικῶν κινήσεων γιὰ 4 min στὴ σχετικὴ δοκιμασία)
• Ἀπουσία ἀντανακλαστικῶν ἐγκεφαλικοῦ στελέχους.

Μετὰ ἀπὸ 13 χρόνια ἀφ’ὅτου γιὰ πρώτη φορᾶ ὁρίσθηκε ἡ ἔννοια τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου , τὸ 1981 συστήθηκε ἀπὸ τὸν τότε Πρόεδρο τῶν ΗΠΑ ἐπιτροπὴ ἐμπειρογνωμόνων γιὰ τὸ θέμα τοῦ θανάτου , ἡ ὁποία διατύπωσε τὸν νέο “ἐνιαῖο”(uniform) ὁρισμὸ τοῦ θανάτου σύμφωνα μὲ τὸν ὁποῖον ἕνας ἄνθρωπος εἶναι νεκρὸς εἴτε : ἅ/ ἐὰν ἐμφανίζει μὴ ἀναστρέψιμη παύση τῶν λειτουργιῶν τῆς κυκλοφορίας καὶ τῆς ἀναπνοῆς εἴτε β/ μὴ ἀναστρέψιμη παύση ὅλων τῶν λειτουργιῶν ὁλόκληρού του ἐγκεφάλου συμπεριλαμβανομένου καὶ τοῦ ἐγκεφαλικοῦ στελέχους. Ἄρα ὁ θάνατος εἶναι δυνατὸν νὰ διαγνωστεῖ εἴτε μὲ τὴ χρήση τοῦ καρδιοαναπνευστικοῦ κριτηρίου εἴτε μὲ τὴ χρήση τῶν νευρολογικῶν κριτηρίων. Ἡ ἔννοια τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”οπως προκύπτει ἀπὸ τὸν “ἐνιαίο”ορισμό του θανάτου , ἔγινε ἀποδεκτὴ ἀπὸ πολλὲς χῶρες στὸν κόσμο.

Στὴν Ἑλλάδα μὲ ἀπόφαση τοῦ ΚΕ.Σ.Υ. (Κεντρικοῦ Συμβουλίου Ὑγείας) γίνονται ἀποδεκτὰ , ὅπως φαίνεται , γιὰ τὴ διάγνωση τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”τα “κριτήρια τῆς Minnesota”.

Κατὰ τὴν διάρκεια τῶν 33 ἐτῶν ἀφ’ὅτου χρησιμοποιήθηκε στὴν ἰατρικὴ ὁρολογία ἡ ἔννοια τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου” ἔχει συσσωρευτεῖ πολὺ μεγάλη ἐμπειρία καθὼς καὶ πρόοδος στὴ βιοιατρικὴ τεχνολογία , ἡ ὁποία καθιστὰ ἀναπόφευκτη τὴν ἐπανεκτίμηση τῆς ἰσχύος τῶν κριτηρίων ποὺ ἐφαρμόζονται γιὰ τὸν προσδιορισμὸ τοῦ θανάτου. Ἡ ἐπανεκτίμηση αὐτὴ κρίνεται περισσότερο ἀναγκαία ὅταν διαπιστώνεται , ὅπως ἀναγράφεται σὲ πρόσφατη ἀναφορὰ , μεγάλη ἀπόκλιση στὴν ἐφαρμογὴ τῶν ὁδηγιῶν διάγνωσης τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου στὶς ΗΠΑ, ὅπου ἡ ἔννοια τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”εγινε ἀρχικὰ ἀποδεκτή. Οἱ ἀποκλίσεις αὐτὲς ἀναλύονται στὰ ἑπόμενα κεφάλαια τοῦ βιβλίου.

Ἡ διάγνωση τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου στὰ παιδιὰ παρουσιάζει ἰδιαιτερότητες, γιατί ὁ παιδικὸς ἐγκέφαλος εἶναι περισσότερο ἀνθεκτικὸς , συγκριτικὰ μὲ τοῦ ἐνήλικα, στὶς διάφορες βλάβες (τραῦμα , ἀνοξία κλπ). Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ ὅταν τὸ 1981 ἡ ἐπιτροπὴ τοῦ Προέδρου τῶν ΗΠΑ καθιέρωσε τὸν ὄρο τοῦ “ἐνιαίου”ορισμου θανάτου , ἀναφέρει εἰδικὰ κριτήρια ἀπὸ τὴν φυσικὴ ἐξέταση στὴν ἐφαρμογὴ τῶν νευρολογικῶν κριτηρίων θανάτου σὲ παιδιὰ μικρότερα τῶν 5 ἐτῶν. Ἐκτὸς ὅμως ἀπὸ τὶς προαναφερθεῖσες ὁδηγίες τῆς ὁμάδας ἐργασίας γιὰ τὴν διάγνωση τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου στὰ παιδιά, ἔχουν ἐκφραστεῖ καὶ ἄλλες ἀπόψεις σύμφωνα μὲ τὶς ὁποῖες ἡ ἀπαραίτητη χρονικὴ περίοδος παρακολούθησης, προκειμένου νὰ τεκμηριωθεῖ τὸ μὴ ἀναστρέψιμό της κατάστασης - ὅρος ὁ ὁποῖος συνιστᾶ ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιὰ τὴν διάγνωση τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”- δὲν ἔχει τεκμηριωθεῖ γιὰ ὁποιαδήποτε ἡλικία, ὅπως ὑποστηρίζουν οἱ Freeman καὶ Ferry ἀπὸ τὸ Τμῆμα Παιδιατρικῆς τοῦ Πανεπιστημίου John Hopkins τῶν ΗΠΑ. Εἰδικὰ γιὰ τὰ νεογνὰ καὶ τὰ βρέφη, σχολιάζεται ἀπὸ τοὺς Ashwall καὶ Schneider καὶ Volpe ὅτι εἶναι ἐξαιρετικὰ δύσκολο νὰ ἀποδειχθεῖ ὅτι ἡ ἀπώλεια τῶν λειτουργιῶν τοῦ ἐγκεφάλου εἶναι μὴ ἀναστρέψιμη. Ἡ ἀλήθεια τῶν ἐπιφυλάξεων αὐτῶν καταδεικνύεται ἀπὸ περιπτώσεις νεογνῶν καὶ βρεφῶν στὶς ὁποῖες τὰ γνωστὰ κριτήρια τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου ἀστόχησαν καὶ οἱ ἀσθενεῖς αὐτοὶ ἀνέκτησαν μέρος τῶν λειτουργιῶν τοῦ ἐγκεφάλου. Πολλοὶ εἰδικοὶ μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ἡ Ἀμερικανικὴ Ἀκαδημία Παιδιατρικῆς, θεωροῦν ὅτι δὲν ἰσχύει ἡ ἔννοια τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”για νεογνὰ μικρότερα τῶν ἑπτὰ ἡμερῶν.

Στὴ συνέχεια τοῦ βιβλίου ἐπεξηγεῖται ἡ παθολογικὴ φυσιολογία τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”. Παθολόγο-φυσιολογικῶς ὁ ἐγκεφαλικὸς θάνατος ὁρίζεται ὡς ἡ ὁριστικὴ διακοπῆ τῆς ἐνδοκρανιακῆς κυκλοφορίας τοῦ αἵματος. Ἀναφέρονται τὰ αἴτια ποὺ προκαλοῦν καταστροφικὴ βλάβη τοῦ ἐγκεφάλου, ἡ λειτουργικὴ σημασία τοῦ ἐγκεφαλικοῦ στελέχους, οἱ μηχανισμοὶ βλάβης τοῦ ἐγκεφαλικοῦ στελέχους καὶ οἱ κινητικὲς ἀποκρίσεις. Παρουσιάζονται τὰ παθολόγο-ἀνατομικὰ εὐρήματα σὲ ἐγκεφαλικὰ νεκροὺς ἀσθενεῖς καὶ οἱ ἀντιφάσεις τους μὲ τὰ κριτήρια Minnesota. Ἀναλύεται ἡ χρησιμοποίηση καὶ ἡ ἀξιολόγηση τῶν διαφόρων δοκιμασιῶν στὴν ἐπιβεβαίωση τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”οπως τὸ ἤλεκτρο-ἐγκεφαλογράφημα ,ἡ ἐγκεφαλικὴ αἱματικὴ ροή, τὰ προκλητὰ δυναμικά του ἐγκεφαλικοῦ στελέχους καὶ σχετικῶς πρόσφατα, ἡ ἀγγειογραφία μὲ τὸν μαγνητικὸ συντονισμὸ καὶ ἡ ἀπεικόνιση μὲ τὸν μαγνητικὸ συντονισμό. Διαπιστώνεται ὅτι οὔτε μὲ αὐτὲς τὶς δοκιμασίες μπορεῖ νὰ γίνει ἀσφαλὴς ἐπιβεβαίωση τῆς παύσης τῶν λειτουργιῶν ὁλόκληρού του ἐγκεφάλου.

Οἱ δυσχέρειες στὴ διάγνωση τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”ειναι πολλές. Ἐκτὸς ἀπὸ τὶς δυσχέρειες στοὺς παιδιατρικοὺς ἀσθενεῖς ποὺ προαναφέραμε, περιπτώσεις , ὅπως ἡ χρόνια ὑπερκαπνία ἢ καταστάσεις ὅπου διακόπτονται προσωρινὰ ἢ μόνιμα οἱ ἀπαγωγοὶ ὁδοὶ (de-efferented states) μπορεῖ εὔκολα νὰ ὁδηγήσουν σὲ λάθος κλινικὴ ἐκτίμηση.

Τὰ τελευταία χρόνια διάφοροι ἐρευνητὲς ὅπως καὶ τὸ Ἐθνικὸ Ἰνστιτοῦτο Ὑγείας καὶ τὸ Ἐθνικὸ Ἰνστιτοῦτο Νευρολογικῶν νόσων τῶν ΗΠΑ διαπιστώνουν ὅτι ἡ ὕπαρξη νεκροῦ ἐγκεφάλου δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ διαγνωστεῖ μόνο μὲ τὴ χρήση κλινικῶν σημείων ἀλλὰ θεωρεῖται ἐξαιρετικὰ ἐπιθυμητὴ ἡ ὕπαρξη ἐπιβεβαιωτικῶν δοκιμασιῶν καὶ ἰδιαίτερα ἐκείνων ποὺ ἐκτιμοῦν τὴν ἐγκεφαλικὴ κυκλοφορία.

Ἡ ὕπαρξη εὐρημάτων σὲ “ἐγκεφαλικῶς νεκρούς”ασθενεις (ὅπως νεῦρο-ὁρμονικὴ λειτουργία) ὑποδηλώνουν ὄχι ἁπλῶς κάποια ὑπολειπόμενη λειτουργία τοῦ Κ.Ν.Σ(Κεντρικοῦ Νευρικοῦ Συστήματος) , ἀλλὰ ὕπαρξη κυτταρικῆς δραστηριότητας τοῦ Κ.Ν.Σ. ὀργανωμένης καὶ κατευθυνόμενης, ἡ ὁποία ἀποδεικνύει τὴν συνεργασία τῶν διαφόρων ὑποσυστημάτων τοῦ Κ.Ν.Σ.

Οἱ ἐνστάσεις, ὅπως εἶναι ἑπόμενο, στὴν ἔννοια τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου εἶναι πολλὲς ἀπὸ διάφορους ἰατροὺς καὶ ἐρευνητὲς ποὺ ἐκφράζουν ἔντονες ἐπιφυλάξεις ἢ δὲν ἀποδέχονται τὸν ἐγκεφαλικὸ θάνατο. Αὐτὲς ἀναγράφονται σὲ κεφάλαιο τοῦ βιβλίου. Συμπερασματικὰ σχολιάζεται ὅτι ἡ κωματώδης κατάσταση, καθ’ἐαυτή, ἀκόμα καὶ ὅταν εἶναι μὴ ἀναστρέψιμη, εἶναι, ὀντολογικά, μία γνωστικὴ ἀνικανότητα καὶ ὄχι θάνατος.

Στὴν Ἑλλάδα, σύμφωνα μὲ ἀπόφαση συμβουλίου τοῦ ΚΕ.Σ.Υ. (Κεντρικοῦ Συμβουλίου Ὑγείας), ὁ θάνατος ὁρίζεται ὡς ἡ ἀνεπανόρθωτη ἀπώλεια τῆς ἱκανότητας γιὰ συνείδηση σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν ἀνεπανόρθωτη ἀπώλεια τῆς ἱκανότητας γιὰ αὐτόματη ἀναπνοή. Ἀναλύονται καὶ τὰ δυὸ μέρη τοῦ προαναφερθέντος ὁρισμοῦ. Ὅσον ἀφορᾶ στὸ πρῶτο ἥμισύ του ὁρισμοῦ γιὰ νὰ εἶναι ὁ ἄνθρωπος ἐνσυνείδητος θεωρεῖται ὅτι ἀπαιτεῖται ἡ ὕπαρξη ἀλληλεπίδρασης ἐγκεφαλικοῦ φλοιοῦ καὶ δικτυωτοῦ συστήματος. Ὁπωσδήποτε δὲν εἶναι διευκρινισμένο τί συμβαίνει μὲ τὸ προσχηματισμένο περιεχόμενο τῆς συνείδησης σὲ ἀσθενεῖς ποὺ βρίσκονται σὲ κῶμα. Ἀπὸ τὴ μελέτη ὅμως ἀσθενῶν, οἱ ὁποῖοι βρίσκονταν σὲ μόνιμη φυτικὴ κατάσταση καὶ ἀνένηψαν, ἐμμέσως τεκμαίρεται ὅτι τὸ προσχηματισμένο περιεχόμενο τῆς συνείδησης δὲ χάνεται. Ὅπως σοβαροὶ ἐρευνητὲς κατέληξαν, στὶς καταστάσεις ἐλαττωμένης ἐγρήγορσης, δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἐκτιμηθεῖ “τὸ περιεχόμενο τῆς συνείδησης”. Τὰ πλέον ἴσως ἐντυπωσιακὰ παραδείγματα, ποὺ ἀναφέρονται, εἶναι πρώτον οἱ περιπτώσεις δυὸ ἀσθενῶν 18 ἐτῶν, σὲ ἐπιμένουσα φυτικὴ κατάσταση, οἱ ὁποῖες ἀνένηψαν - ἡ μία 30 καὶ ἡ ἄλλη 17 μῆνες μετὰ τὸν τραυματισμὸ – καὶ δεύτερον ἡ περίπτωση ἄλλης ἀσθενοῦς 86 ἐτῶν, ἡ ὁποία βρισκόταν σὲ ἐπιμένουσα φυτικὴ κατάσταση ἐπὶ 5 μῆνες καὶ γιὰ τὴν ὁποία τὸ δικαστήριο ἀπεφάσισε, μετὰ αἴτηση τῆς οἰκογένειάς της, τὴν διακοπὴ τῆς διατροφῆς. Λίγες ἡμέρες ἀργότερα ἡ ἀσθενὴς ἀνένηψε, πῆρε λίγη τροφὴ ἀπὸ τὸ στόμα καὶ τὴν ἑπόμενη ὁμίλησε. Ἡ περίπτωση τῶν 18χρονων ἀσθενῶν εἶναι ἐνδιαφέρουσες, γιατί ἀπὸ τὴν λεπτομερῆ περιγραφὴ τῶν περιπτώσεων αὐτῶν συμπεραίνεται ὅτι ὑπάρχουν ἐνδείξεις ὅτι τὸ προσχηματισμένο περιεχόμενο τῆς συνείδησης δὲν ἔχει ἀπολεσθεῖ κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ χρονικοῦ διαστήματος ποὺ βρίσκονταν οἱ ἀσθενεῖς σὲ “ἐπιμένουσα φυτικὴ κατάσταση”. Ἑπομένως ἡ ἄποψη ὅτι σὲ κωματώδεις ἀσθενεῖς ὑπάρχει μὴ ἀναστρέψιμη ἀπώλεια τοῦ περιεχομένου τῆς συνείδησης χρήζει ἐπανεξέτασης.

Ὅσον ἀφορᾶ στὸ δεύτερο ἥμισύ του ὁρισμοῦ τοῦ θανάτου τοῦ ΚΕ.Σ.Υ., παρατηρεῖται ὅτι τὸ ἴδιο ἀπαραίτητη μὲ τὴν αὐτόματη ἀναπνοή, εἶναι καὶ ἡ λειτουργία ἄλλων συστημάτων γιὰ τὴν αὐτόνομη λειτουργία τοῦ ὀργανισμοῦ. Πλήρης, μὴ ἀναστρέψιμη ἀπώλεια τῆς αὐτόματης ἀναπνοῆς εἶναι δυνατὸν νὰ συμβεῖ, ὅπως εἶναι γνωστό, σὲ ὑψηλὴ βλάβη τοῦ νωτιαίου μυελοῦ ἢ τοῦ προμήκους, καταστάσεις στὶς ὁποῖες οἱ ἀσθενεῖς ἔχουν πλήρη συνείδηση. Ἄλλωστε τὸ κύριο μέρος τῆς ἀναπνοῆς (ἀνταλλαγὴ ἀναπνευστικῶν ἀερίων ) δὲν ἔχει ὑποστεῖ βλάβη στοὺς “ἐγκεφαλικῶς νεκρούς”ασθενεις? ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἔχει παραβλαβεῖ στοὺς ἀσθενεῖς αὐτοὺς εἶναι ἡ λειτουργία τῶν μεσοπλεύριων μυῶν καὶ τοῦ διαφράγματος .

Ὅσον ἀφορᾶ στὴ συνύπαρξη τῆς βαριᾶς διαταραχῆς τῆς συνείδησης καὶ τῆς ἀπώλειας τῆς ἱκανότητας γιὰ αὐτόματη ἀναπνοὴ , ὁ ἀσθενὴς δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ χαρακτηριστεῖ ὡς νεκρὸς , ἐφόσον μὲ κατάλληλη ὑποστήριξη , διατηρεῖ ὑπολειπόμενη λειτουργικότητα τοῦ Κ.Ν.Σ. καὶ λειτουργικότητα τῶν ὑπόλοιπων ὀργάνων τοῦ σώματος .

Στὴν ἴδια ἀπόφαση τοῦ ΚΕ.Σ.Υ. γράφεται ὅτι “ὁ θάνατος τοῦ ἐγκεφαλικοῦ στελέχους εἶναι συνθήκη ἐπαρκῆς καὶ ἀναγκαία γιὰ νὰ χαρακτηρισθεῖ ὁλόκληρος ὁ ἐγκέφαλος νεκρός”? ὁ ἀφορισμὸς ὅμως αὐτὸς δὲν εὑρίσκεται σὲ συμφωνία μὲ τὰ νευρολογικὰ κριτήρια τοῦ ὁρισμοῦ τοῦ θανάτου, ὅπως αὐτὰ διατυπώθηκαν ἀπὸ τὴν ἐπιτροπὴ τῶν ΗΠΑ τὸ 1981 κατὰ τὴν ὁποία, ἡ μὴ ἀναστρέψιμη ἀπώλεια τῶν λειτουργιῶν τοῦ ἐγκεφαλικοῦ στελέχους εἶναι μὲν συνθήκη ἀναγκαία γιὰ τὴν διάγνωση τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”οχι ὅμως, καὶ ἐπαρκῆς.

Στὴν συζητούμενη ἀπόφαση τοῦ ΚΕ.Σ.Υ. οὐδὲν ἀναφέρεται γιὰ τὴν ἔντονη ἐπιφύλαξη, σχετικὰ μὲ τὴν ἐφαρμογὴ τῶν νευρολογικῶν κριτηρίων διάγνωσης τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”στα νεογνὰ , βρέφη καὶ παιδιά, ὅπως αὐτὴ διατυπώθηκε ἀπὸ τὴν ἐπιτροπὴ τοῦ Harvardτο 1968, τὴν ἐπιτροπὴ τοῦ Προέδρου τῶν ΗΠΑ τὸ 1981, τὴν Παιδο-νευρολογικὴ Κλινικὴ τοῦ Πανεπιστημίου John’s Hopkins, ἰδιαίτερα ὅμως δὲν ἀναφέρεται τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ πλεῖστοι ἁρμόδιοι στὶς ΗΠΑ (μεταξὺ αὐτῶν καὶ ἡ Ἀμερικανικὴ Ἀκαδημία Παιδιατρικῆς ) δὲν ἀποδέχονται τὴν ἔννοια τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”για νεογνὰ ἡλικίας ἕως καὶ 7 ἡμερῶν .

Ἡ σχετικὴ ὁδηγία τῆς ἀποφάσεως τοῦ ΚΕ.Σ.Υ. σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία “οἱ διάφορες ἐργαστηριακὲς ἐξετάσεις ποὺ κατὰ καιροὺς ἔχουν προταθεῖ … δὲν εἶναι ἀπαραίτητες καὶ δὲν προσφέρουν τίποτε παραπάνω στὴν κλινικὴ διάγνωση”συνιστα ὑπεραπλούστευση ἑνὸς τόσο σοβαροῦ θέματος καὶ δὲν εὑρίσκει σύμφωνους   πολλοὺς ποὺ ἀσχολοῦνται μὲ τὸ θέμα τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”.

Στὸ 2ο Παγκόσμιο Συμπόσιο μὲ θέμα τὸν “ἐγκεφαλικὸ θάνατο”το 1996, δείχθηκε ὅτι τὸ κριτήριο τῆς ἀπώλειας τῶν φυτικῶν λειτουργιῶν τοῦ ἐγκεφάλου ὡς κριτηρίου θανάτου δὲν φαίνεται νὰ στηρίζεται ἐπαρκῶς, καὶ γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ κάποιοι ἐρευνητὲς θεώρησαν ὅτι ὁ ὁρισμὸς τοῦ θανάτου θὰ πρέπει νὰ ἀντανακλᾶ τὸν θάνατο τοῦ ἀνθρώπου ὡς προσώπου μᾶλλον παρὰ ὡς ὀργανισμοῦ. Ἔτσι δημιουργήθηκε ὁ ὁρισμὸς τοῦ θανάτου βασιζόμενος στὴν ἀπώλεια τῶν ὑψηλότερων διανοητικῶν λειτουργιῶν (Higher brain formulation of death) καὶ δημιουργήθηκαν νέα κριτήρια θανάτου μὲ βάση τὸν ὁρισμὸ αὐτό. Οἱ ὑποστηρικτὲς τοῦ νέου αὐτοῦ ὁρισμοῦ τοῦ θανάτου, ἀσκοῦν αὐστηρὴ κριτικὴ στὰ νευρολογικὰ κριτήρια τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου” καὶ τὰ χαρακτηρίζουν ὡς αὐθαίρετα. Ἀποδεικνύουν, μάλιστα, μὲ πολλὰ βιβλιογραφικὰ δεδομένα, ὅτι στοὺς “ἐγκεφαλικῶς νεκρούς”ασθενεις παρατηρεῖται, ὑπολειπόμενη μέν, ἀλλὰ “ὀργανωμένη καὶ κατευθυνόμενη”λειτουργικοτητά του ἐγκεφάλου.

Σύμφωνα μὲ τοὺς εἰσηγητὲς τοῦ “κριτηρίου τῆς ἀπώλειας τῶν ὑψηλότερων διανοητικῶν λειτουργιών”η “ἀπώλειας συνείδησης”αυτο ποὺ ἔχει σημασία εἶναι ἡ ὕπαρξη συνείδησης στὸν ἀσθενῆ ἡ ὁποία θὰ καθορίζει ἂν ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς θὰ πρέπει νὰ ζήσει ἢ νὰ πεθάνει, ἔστω καὶ ἐὰν διατηροῦνται φυτικὲς λειτουργίες τοῦ ἐγκεφάλου, ὅπως ἡ ρύθμιση τῆς ἀναπνοῆς καὶ τῆς κυκλοφορίας, τῆς λειτουργίας τῶν ἐνδοκρινῶν ἀδένων, κ.λ.π.

Οἱ ἀντιτιθέμενοι ὅμως στὶς ἀνωτέρω ἀπόψεις ὑποστηρίζουν ὅτι δὲν ὑπάρχει θετικὴ μαρτυρία ὅτι ἀσθενεῖς μὲ διάχυτη φλοιϊκὴ καταστροφὴ δὲν εἶναι ἐνδόμυχα συνειδητοί. Πῶς θὰ ἦταν δυνατὸν ἕνας ἀσθενῆς μὲ τέτοια ἀναπηρία νὰ ἐκδηλώσει ἐξωτερικὰ τὴν ἔσω συνείδηση, ἐὰν αὐτὴ εἶναι παροῦσα; Ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο χάνεται ὡς συνέπεια τῆς φλοιϊκῆς καταστροφῆς εἶναι ἡ ἱκανότητα γιὰ ἐξωτερικὴ ἐκδήλωση τῆς συνείδησης. Μὲ βάση τὸν νέο αὐτὸ ὁρισμὸ τοῦ θανάτου, προκύπτουν ἐπιπρόσθετα θεωρητικὰ καὶ πρακτικὰ προβλήματα. Θεωρητικὰ προβλήματα εἶναι ὅτι δὲν ὑπάρχουν ἐπὶ τοῦ παρόντος ἰατρικὲς δοκιμασίες μὲ τὶς ὁποῖες εἶναι δυνατὸν νὰ διαγνωσθεῖ ἀξιόπιστα ἡ ἀπώλεια τοῦ προσχηματισμένου περιεχομένου τῆς συνείδησης καὶ περαιτέρω δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἐκτιμηθεῖ ἀλάνθαστα τὸ μὴ ἀναστρέψιμό της ἀπώλειας αὐτῆς. Τὰ πρακτικὰ προβλήματα εἶναι ὅτι θὰ εἶναι δυνατὸν νὰ θάπτονται οἱ ἀσθενεῖς ἐνῶ ἀναπνέουν.

Ἀξίζει νὰ ἀναφερθεῖ ὅτι ἔχει διατυπωθεῖ ἡ ἄποψη ὅτι ὁ ὁρισμὸς τοῦ θανάτου μὲ κριτήριο τὴν ἀπώλεια συνείδησης ἐπινοήθηκε προκειμένου νὰ “λυθεί”το πρόβλημα τῶν ἀσθενῶν ποὺ βρίσκονται σὲ μόνιμη φυτικὴ κατάσταση.

Ο R. Truog, τέλος, καθηγητὴς τῆς Παιδιατρικῆς Ἀναισθησιολογίας τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Harvard καὶ Διευθυντὴς τῆς Μονάδας Ἐντατικῆς Θεραπείας τοῦ Παίδ. Νοσοκομείου τῆς Βοστώνης καὶ Καθηγ. τῆς Ἰατρικῆς Ἠθικῆς προβαίνοντας σὲ ἐκτεταμένη ἀνασκόπηση τῆς βιβλιογραφίας στὸ θέμα τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”συνιστα ἐγκατάλειψη τῆς ἔννοιας τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”.

Ὁ συγγραφέας στὴ συνέχεια ἀναλύει μία- μία ὅλες τὶς διολισθήσεις μετὰ τὴν καθιέρωση τῆς ἔννοιας τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”.

Συμπερασματικά, κατὰ τὴν διάρκεια τῶν 33 ἐτῶν ἀφότου ἡ ἐπιτροπὴ τοῦ Harvard εἰσήγαγε τὴν ἔννοια τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”, ἔχει δειχθεῖ ὅτι “ὁ ἐννοιολογικὸς καὶ λειτουργικὸς ὁρισμὸς τῆς ἔννοιας αὐτῆς εἶναι ἀσυνάρτητοι καὶ τὰ τρέχοντα λειτουργικὰ κριτήρια εἶναι ἐνδογενῶς ἀνεπαρκή”,ὅπως γράφει ὁ καθηγητὴς τοῦ Harvard, Robert Truog. Τὴν ἴδια γνώμη ἔχει καὶ ὁ Καθηγητὴς τῆς Παιδιατρικῆς Νευρολογίας D. Shewmon. Περαιτέρω ὁ, Καθηγητὴς τοῦ Harvard, Robert Truog ὑποστηρίζει ὅτι ἡ διάγνωση τοῦ θανάτου δὲν εἶναι κάτι τὸ ὁποῖο μπορεῖ νὰ γίνει μὲ ὁποιαδήποτε ἐπιστημονικὴ μέθοδο, ἀλλὰ μᾶλλον κάτι ποὺ πρέπει νὰ ἐπιλέξουμε μὲ βάση τὶς θρησκευτικὲς καὶ φιλοσοφικές μας ἀξίες (πεποιθήσεις).

Ὁ συγγραφέας τοῦ βιβλίου θεωρεῖ ὅτι ἡ διάγνωση τῆς ἀναντίρρητης ἀπώλειας ὅλων τῶν λειτουργιῶν, ὁλόκληρού του ἐγκεφάλου, εἶναι κατορθωτὴ ἐπὶ τοῦ παρόντος –ἔμμεσα ἀλλὰ ἀσφαλῶς –μόνο μετὰ τὴ μὴ ἀναστρέψιμη παύση τῆς καρδιακῆς λειτουργίας. Θεωρεῖ ἐπίσης ὅτι ὁ (σωματικός) θάνατος δὲν εἶναι μία συνεχιζόμενη διεργασία ἀλλ’ ἕνα στιγμιαῖο γεγονὸς κατὰ τὸ ὁποῖο ἀποχωρίζεται ἡ ψυχὴ ἀπὸ τὸ σῶμα τοῦ ἀνθρώπου.

Ἡ ἔννοια τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”θα πρέπει νὰ ἐγκαταλειφθεῖ, διότι τὰ προβλήματα ποὺ δημιούργησε πληθαίνουν μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου. Ἰδιαίτερα πληθαίνουν τὰ προβλήματα ποὺ σχετίζονται μὲ τὴν ἔννοια τοῦ “ἐγκεφαλικοῦ θανάτου”, ὅταν αὐτὸς ὁρίζεται ὡς μὴ ἀναστρέψιμη ἀπώλεια τῶν ἀνώτερων διανοητικῶν λειτουργιῶν.

Ὁ σκοπὸς τῆς ἐξεύρεσης ἀνθρωπίνων ὀργάνων γιὰ μεταμοσχεύσεις εἶναι δυνατὸν νὰ ἐπιτευχθεῖ μόνο μετὰ τὴν ἐνημέρωση καὶ ἐλεύθερη συγκατάθεση ὑγιοῦς, ζῶντος δωρητοῦ, ὡς ἔκφραση πραγματικῆς Χριστιανικῆς ἀγάπης, ὅπως αὐτὴ βιώνεται στὴν Ἀνατολική, Ὀρθόδοξη Χριστιανικὴ Ἐκκλησία.

Ὅλες οἱ ἄλλες πρακτικὲς μὲ τὶς ὁποῖες ἐπιταχύνεται ὁ θάνατος ἢ ὁ ἄμεσος τερματισμὸς τῆς ζωῆς εὐτελίζουν τὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο καὶ εἶναι δυνατὸν νὰ καταστοῦν ἐφιαλτικὲς γιὰ τὴν ἀνθρώπινη κοινωνία.

Μετὰ τὴ θεώρηση τῶν δεδομένων αὐτῶν, ὅτι δηλαδὴ δὲν ταυτίζεται ὁ “ἐγκεφαλικὸς θάνατος”με τὸν θάνατο τοῦ ἀνθρώπου, τὸ πρόβλημα τῆς “δωρεάς”οργανων ἀπὸ “ἐγκεφαλικῶς νεκρούς”ασθενεις τίθεται ὡς ἑξῆς:

A) Ἐπιτρέπεται στὸν “ἐγκεφαλικὰ νεκρό”ασθενη νὰ τερματίσει ἑκουσίως τὴν ζωὴ τοῦ “δωρίζοντας”τα ὄργανά του;

Β) Μήπως συγχέονται τὰ ὅρια τῆς “δωρεάς”αυτης μὲ τὴν πρακτική της “εὐθανασίας”;

Γ) Ὑπάρχει “στοιχεῖο προσφορᾶς καὶ αὐτοθυσίας”στην περίπτωση αὐτή;

Δ) Εἶναι ἀξιοσύστατη ἡ πράξη αὐτή;

Τὰ ἐρωτήματα αὐτὰ μελετῶνται καὶ προσεγγίζονται διεξοδικὰ στὸ τελευταῖο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου.

Λαλιώτη Κωνσταντίνα, Ἰατρὸς Βιοπαθολόγος

800x600 Normal 0 false false false EN-US X-NONE X-NONE MicrosoftInternetExplorer4