Ἀρχιμ. Σαράντη Σαράντου

Ἀνοικτή ἀπάντηση πρός τό Σεβασμιώτατο
Μητροπολίτη Καισαριανῆς κ. Δανιήλ

 

Σεβασμιώτατε, Χριστός Ἀνέστη!

Ἀσπάζομαι τή Δεξιά Σας.

Αἰσθάνομαι τήν ἀνάγκη νά ἀπαντήσω στή Σεβασμιότητά Σας, γιά νά μή φανεῖ ὅτι περιφρονῶ αὐτά πού γράφετε γιά τήν ἀναξιότητά μου στό περιοδικό Ἐκκλησία, στό τεῦχος τοῦ Μαρτίου 2003, μέ ἐπικεφαλίδα τοῦ ἄρθρου Σας "Ἀνοίκειος ἀναγωγή ἤ... "  κρίνοντας τίς θέσεις τοῦ πρωτοπρεσβυτέρου π. Θεοδώρου Ζήση πού περιλαμβάνει στό ἄρθρο του "Νεοβαρλααμισμός ἤ Λειτουργική ἀναγέννησις."

Ἐπειδή Σᾶς σέβομαι ὡς ἀρχιερέα τῆς Ἁγίας Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μας, θά προσπαθήσω, μέ τίς ἅγιες εὐχές Σας, νά μήν ἀσκήσω ἀντιπαράθεση τοῦ ὕφους Σας, ἀλλά νά δώσω διευκρινίσεις γιά τίς ἀντιδράσεις μου γύρω ἀπό τήν ὀνομαζόμενη Λειτουργική ἀνανέωση ἤ ἀναγέννηση.

 

Κανένα δέ χαρακτήρισα αἱρετικό

1. Σέ μία εἰσήγησή μου γιά τό "Μυστήριο τοῦ Γάμου" πού ἐκφώνησα στό Συνέδριο τῆς Θεσσαλονίκης μέ θέμα "Τό Μεγαλεῖο τῆς θείας Λατρείας μας" καί πού δημοσιεύθηκε στό περιοδικό "Θεοδρομία" γράφω στήν ἀρχή: "Αἵρεση, ὀνόματι λειτουργική ἀνανέωση". Πουθενά δέν ἀπέδωσα τό χαρακτηρισμό τοῦ αἱρετικοῦ σέ κανένα πρόσωπο, καί πουθενά δέν ἔκανα ὑπαινιγμό στίς σχετικές προφορικές ὁμιλίες μου. Νομίζω ὅτι τό ἴδιο συμβαίνει καί μέ τόν π. Θεόδωρο Ζήση, ὁ ὁποῖος περιγράφει μιά νεοβαρλααμική τάση πού πάει νά ὑποκλέψει τόν πλοῦτο τῆς θείας Λατρείας μας.

Ὕστερα ἀπό τήν πρώτη φράση μου πού προανέφερα, ἐξήγησα τί σημαίνει ἡ φράση αὐτή, χωρίς νά χαρακτηρίζω ἔτσι  ἤ ἀλλιῶς κανένα πρόσωπο, οὔτε τό δικό Σας οὔτε τοῦ αἰδεσιμολογιωτάτου συνεργάτου Σας π. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη, ὁ ὁποῖος στό προηγούμενο τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ "Ἐφημέριος" Φεβρουαρίου 2003 σέ ἄρθρο του μέ θέμα "Αἱρετικοί;" προσπαθεῖ ἐκτεταμένα νά ἀποδείξει ὅτι δέν εἶσθε αἱρετικοί, ὅπως κατά τίς ἐκτιμήσεις του Σᾶς θεωροῦμε (ὁ π. Θεόδωρος Ζήσης καί ἡ ἐλαχιστότητά μου). Πουθενά ὅμως δέ Σᾶς ἀπεκάλεσα οὔτε Σᾶς ζωγράφισα στό λόγο, οὔτε Σᾶς ὑπενόησα.

Ὁ μέσος λοιπόν καλοπροαίρετος ἀναγνώστης εὔκολα ἀντιλαμ- βάνεται γιατί γίνεται αὐτή ἡ ἀντικατάσταση τοῦ ἀφῃρημένου οὐσια-στικοῦ "αἳρεση" μέ τό ἐπίθετο "αἱρετικοί " τό ὁποῖο οἱ ἴδιοι ἀποδίδετε ὡς ἐπιθετικό προσδιορισμό στούς ἑαυτούς Σας. Ἔχω τήν ἐντύπωση ὅτι ἡ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ δημοσιογραφική δεοντολογία δέν ἐπιτρέπει μιά τέτοια ἀντικατάσταση, πάνω στήν ὁποία στηρίζεται καί ἡ δική Σας κριτική ( Πε-ριοδικό Ἐκκλησία Μάρτιος 2003) καί τοῦ π. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη (περιοδικό Ἐφημέριος Φεβρουάριος 2003).

 

Ἄδικοι οι χαρακτηρισμοί Σας τρομοκράτης κλπ

2. Ἐπίσης πολύ εὔκολα ἀντιλαμβάνεται ὁ μέσος καλοπροαίρετος ἀναγνώστης ὅσα γράφετε στή δεύτερη στήλη τῆς σελ. 185. Εἶναι δυνατό ὁ ἁπλός καί μάχιμος ἐφημέριος μιᾶς ἐνορίας - χωρίς καμία ἄλλη ἐξουσία - νά εἶναι "τρομοκράτης"; Ἡ τρομοκρατία ἀσκεῖται πάντοτε ἀπό τούς ἔχοντας ἐξουσία. Αὐτό ἐπιβεβαιώνεται καί μέ ὅσα γράφετε στή σελίδα 189 :"...ἐζητήσαμε ἀπό Αὐτήν ( τήν Ἱερά Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ) νά ζητήση ἐγγράφως νά τεκμηριώσουν οἱ κατήγοροί μας τίς κατηγορίες ἐπί δεδομένων τῆς Ἐπιτροπῆς μας." Δέν ἀντέχει ἕνας Ἐπίσκοπος καί ἕνας πρωτοπρεσβύτερος τό δικαίωμα τῆς ἐλευθερίας τοῦ λόγου, ἀπό δύο ἄλλους συμπρεσβυτέρους πού δέ διαθέτουν καμιά ἐξουσία; Πρέπει νά μᾶς καλέσει ἡ Ἱ. Σύνοδος γιά νά μᾶς δώσει τό δικαίωμα νά ἀνοίξουμε τό στόμα μας ἤ νά μᾶς ἐπιτρέψει νά γράψουμε μερικές σειρές χωρίς φόβο καί πάθος, ἀφοῦ προηγουμένως καταθέσουμε τά γραπτά μας στά Γραφεῖα Σας;

Ὅσον ἀφορᾷ στούς δικούς Σας χαρακτηρισμούς γιά μᾶς (σελ. 183) "εἰσαγγελεῖς τῆς Ὀρθοδοξίας " ,"ἀμύντορες τῆς Ὀρθοδοξίας", "κατα-σκευάζουν αἱρετικούς διά νά αὐτοδοξασθοῦν" ἀσφαλῶς καί δέν εἶναι δυνατόν νά τούς πιστεύετε, ἀλλά πρέπει νά τούς χρησιμοποιήσετε ὡς ὑπότιτλους τῆς ἐπικεφαλίδας, γιά νά δομηθεῖ τό ὑπόλοιπο ἄρθρο καί νά δημιουργηθοῦν οἱ ἀνάλογες ἐντυπώσεις σ' αὐτούς πού δέ μᾶς γνωρίζουν. Πάντως ἄν ἔδωσα τέτοια εἰκόνα, Σᾶς θερμοπαρακαλῶ νά μέ συγχωρέσετε ὅπως καί κάθε ἀναγνώστης ἀντίστοιχα. Ἡ βαθύτερη διάθεσή μου εἶναι νά μή γκρεμισθεῖ τό ὑπέροχο οἰκοδόμημα τῆς θείας Λατρείας μας, πού οἰκοδομήθηκε μέ τά αἵματα τῶν Ἁγίων Μαρτύρων, μέ τά καυτά δάκρυα τῶν Ὁσίων μας, μέ τή θεανθρώπινη Σοφία τῶν θεοπνεύστων ὑμνογράφων μας καί μελουργῶν καί τήν εὐρεῖα ἀποδοχή τῶν ἑκατομμυρίων πιστῶν ἀνά τούς αἰῶνες.

 

"Ἱερουργεῖν τόν λόγον τῆς Ἀληθείας"

3. Κατά τήν ἄκρως χαρισματική ἡμέρα τῆς "εἰς πρεσβύτερον" χειροτονίας μας, μεταξύ ἄλλων ἀκούσαμε στήν κεντρική εὐχή τοῦ ἱεροτάτου Μυστηρίου ἀπό τόν Ἐπίσκοπο νά λέγει τήν παραπάνω φράση. Πάνω σ' αὐτή τή θεμελιακή βάση τῆς εὐχῆς στηρίζουμε τό λόγο μας πρός τή Σεπτή Σεβασμιότητά Σας. Ταπεινά φρονοῦμε ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας λειτουργοῦσε καί λειτουργεῖ Ἐκκλησιολογικά, Συνοδικά, δημοκρατικά καί ὄχι παπικά, ἀπολυταρχικά. Σεβόμαστε ἀπέραντα τή Σεπτή διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας μας, ἐφόσον καί αὐτή  σέβεται τούς ἱερούς κανόνες καί τήν ἀπόλυτα συμβατή μέ αὐτούς λειτουργική μας παράδοση, πού ἐκφράζουν τή δογματική διδασκαλία τῆς Μιᾶς, Ἁγίας, Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς, τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας. Μέσα στή Συνοδικότητα τῆς Ἐκκλησίας μας ἀνθεῖ τό χάρισμα τῆς ἐλευθερίας τοῦ λόγου, πού κατατιθέμενο στά ταμεῖα τῆς Ἐκκλησίας μας δέ δημιουργεῖ τρομοκράτες, εἰσαγγελεῖς κτλ. ἀλλά ἀναδεικνύει τήν Ἁγία Ὀρθοδοξία μας στῦλο καί ἑδραίωμα τῆς ἀληθείας, πού εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός παρατεινόμενος εἰς τούς αἰῶνες. Γιαυτό συνεχίζουμε μέ τόν προσήκοντα σεβασμό τό λόγο μας πρός ἄρση παρεξηγήσεων. Τό "συναμφότερον", ἡ ἐν Χριστῷ δηλαδή εἰλικρινής συνεργασία τῶν ἐπισκόπων μέ τούς πρεσβυτέρους κραταιώνει τό Λόγο τῆς Ἀληθείας καί τόν κάνει περισσότερο πιστευτό ἀπό τόν Ὀρθόδοξο λαό μας, ἀλλά καί ἀπό κάθε καλοπροαίρετο ἄνθρωπο.

 

Ἀδύνατο σέ θεολογικά ἐπιχειρήματα τό Ὑπόμνημα τοῦ Μακαριστοῦ Μητροπολίτου Κοζάνης κυροῦ Διονυσίου

4. Δέ γνωρίζω ἄν ἔχετε μελετήσει ὁλόκληρο τό ὑπόμνημα πρός τούς Σεβασμιωτάτους Ἀρχιερεῖς τῆς Ἐκκλη-σίας τῆς Ἑλλάδος περί θείας Λατρείας (1985) τοῦ Μακαριστοῦ Μητροπολίτου Σερβίων καί Κοζάνης κυροῦ Διονυσίου, ἀπόσπασμα τοῦ ὁποίου παραθέτετε, γιά νά δείξετε ὅτι χρειάζεται ἔρευνα τῶν λειτουργικῶν θεμάτων, οἵα τοῦ συντάκτη τοῦ Ὑπομνήματος.

Σᾶς ἐπισυνάπτω μιά κριτική τοῦ παραπάνω Ὑπομνήματος ἀπό τήν ἐλαχιστότητά μου γιά νά προσέξετε τή διγλωσσία του καί τήν ἀδυναμία του νά κατανοήσει τόν πλοῦτο τῆς λειτουργικῆς μας Παραδόσεως. Ἡ κριτική τοῦ Ὑπομνήματος τοῦ Διονυσίου Κοζάνης ἔγινε μετά ἀπό παρά-κληση τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καρπενησίου κ. Νικολάου.

Σ' αὐτό καθ' αὐτό τό ἀπόσπασμα τοῦ ὑπομνήματος πού καταγρά-φετε, περιέχονται ἀντιφάσεις πού σπέρνουν τή σχετικότητα καί τή συμβατικότητα γιά τή θεία Λατρεία μας καί κλονίζουν τήν ἐμπιστοσύνη τῶν ἱεραρχῶν καί τῶν ἱερέων στή θεία Λατρεία. Πολυβολεῖται ὁλόκληρη ἡ Λειτουργική μας Παράδοση (τυπικό, ὑμνογραφία, γλῶσσα, μουσική) καί μαζί κατηγοροῦνται οἱ ἱερεῖς , οἱ ψάλτες καί ὁ λαός ὡς ἀμέτοχοι καί ἄσχετοι μέ τήν Ὀρθόδοξη λατρεία. Τό ἀκατολίσθητο καί στέρεο ἔδαφος τῆς Λειτουργικῆς μας Παραδόσεως δέν ἐκτιμᾶται ἀπό  τό Συντάκτη τοῦ Ὑπομνήματος. Ταπεινῶς φρονῶ ὅτι χρησιμοποιεῖτε, Σεβασμιώτατε, ἀδύνατο κείμενο πού δέ στερεώνει τίς θέσεις Σας.

Ἡ κυρίαρχη φράση τοῦ ἀναφερομένου Ὑπομνήματος "Μετά αἰδοῦς καί εὐλαβείας" νομίζουμε ὅτι ἔχει χάσει τελείως τό νόημά της καί θά πρέπει ὁ μέσος ἀναγνώστης νά μυηθεῖ στή νέα γλῶσσα τῆς νέας ἐποχῆς γιά νά μπορέσει, μαζί μέ πολλή ἀφαιρετική ἱκανότητα, νά ἀντιληφθεῖ τίς δύο παραπάνω λέξεις.

 

Ὁ ἱερός Φώτιος δέν ἦταν ἀνανεωτής

5. Ὅσον ἀφορᾷ τό κείμενο τοῦ ἱεροῦ Φωτίου πρός τόν Πάπα Νικόλαο, τό ὁποῖο ἐπίσης συμπεριλαμβάνετε, Σεβασμιώτατε, στήν πολεμική Σας ἐναντίον μας, ταπεινῶς φρονοῦμε ὅτι καί αὐτό δέ συνηγορεῖ ὑπέρ τῆς Λειτουργικῆς ἀνανεώσεως ἤ ἀναγεννήσεως. Γιατί σαφῶς ὁ Μέγας Φώτιος ( ὅπως παρακάτω καί ὁ Ἅγιος Πολύκαρπος Ἐπίσκοπος Σμύρνης) μιλοῦν γιά τίς διαφορές τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν. Ἡ λειτουργική Παράδοση ὅλων τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν τῆς Ἑλλάδος, καί ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων Πατριαρχείων καί Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, δόξα τῷ ἐν Τριάδι Θεῷ, ὑπῆρξε ἑνιαία καί μέ ἐλάχιστες ἤ ἀνύπαρκτες λειτουργικές διαφοροποιήσεις ἁπανταχοῦ τοῦ Ὀρθοδόξου Ἑλληνισμοῦ καί ἐντός καί ἐκτός τῶν στενῶν τοπικῶν ὁρίων τῆς φιλτάτης Πατρίδος μας.

Τό κείμενο τοῦ ἱεροῦ Φωτίου ἀποτελεῖ τήν ὕστατη προσπάθεια τοῦ σοφότατου καί διακριτικότατου ἀνδρός γιά νά οἰκονομήσει τούς αἱρετικόφρονες Δυτικούς νά ἐπιστρέψουν στήν ὀρθή Δογματική διδασκαλία τῆς ἑνιαίας Ἐκκλησίας καί νά μήν ἀποσχιστοῦν δογματικά, ἀφοῦ αὐτή εἶναι καί ἡ πρώτη προϋπόθεση τῆς ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας (ἡ ἑνιαία δογματική διδασκαλία) . Μπροστά στόν ὕψιστο κίνδυνο τοῦ ἐπικείμενου σχίσματος, ἐπινοεῖ τήν οἰκονομία στή "λειτουργική ἑτερότητα" κάθε τοπικῆς Ἐκκλησίας, ἀρκεῖ μέσα σέ κάθε "ἑτερότητα", σέ κάθε διαφορετικό Τυπικό νά ἐκφράζεται ἡ ἴδια δογματική διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας. Ἐμεῖς, οἱ τοπικές Ἐκκλησίες τῆς Ἑλλάδος, δόξα τῷ Παντοδυνάμῳ Θεῷ, τουλάχιστον ἐπί χίλια χρόνια διατηροῦμε τήν ἴδια Λειτουργική Παράδοση, χωρίς "ἑτερότητες". Παράδοση πού ἀβίαστα, ἀπροκατάληπτα καί αὐθόρμητα ἔχει ἀποδεχθεῖ τό πλήρωμα τῶν πιστῶν τῆς Ἐκκλησίας.

Τά δύο "Τυπικά", τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί τῶν Ἱεροσολύμων, διαπνέονται ἀπό τίς ἴδιες Λειτουργικές χαρισματικές ἀρχές, πού ἀπορρέουν ἀπό τήν κοινή θεανθρωπολογική διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας (ἀπό τή Θεολογία μας καί τήν ἀνθρωπολογία μας). Αὐτά τά δύο "Τυπικά" ἔχουν ἀρχοντική θέση πλέον στίς καρδιές τῶν Ὀρθοδόξων πιστῶν σ' ὅλες τίς ἀνά τήν Οἰκουμένη Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες.

 

Πόθεν τό αἴτημα γιά λειτουργική ἀνανέωση

6. Στά τριάντα τρία χρόνια μάχιμης ἐφημεριακῆς διακονίας δέν ἔχουμε τήν πληρο-φορία ἀπό τούς πιστούς ὅτι χρειάζεται λειτουργική ἀνανέωση. Οὔτε κἄν ὁ νοῦς τους πηγαίνει σέ κάποια παραπλήσια κίνηση. Τό πλήρωμα τῶν πιστῶν ἀρχετυπικά - ἀπό τή Βάπτιση καί τό Χρῖσμα -ἔχει ἐκπαιδευτεῖ, μυστικῷ τῷ τρόπῳ ἀπό τή Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, νά θεωρεῖ τή γνωστή σ' ὅλους μας (ἤ καί τή λιγότερο γνωστή) Λειτουργική Παράδοση ὡς τόν πρῶτο σταθερό καί ἀκατολίσθητο χῶρο τῆς ζωῆς μας γενικῶς. Τό αἴτημα προέρχεται μόνο ἀπό θεολόγους ἤ καί ἐλάχιστους κληρικούς πού ἔχουν ἀνατραφεῖ "ἐπιστημονικά - πνευματικά " μέσα σέ σεμινάρια παπικά ἤ προτεσταντικά, ἔχουν ἐπηρεασθεῖ ἀπό τή δυτική λειτουργική μεταρρύθμιση, ἡ ὁποία κατά τήν εἰλικρινῆ μαρτυρία καρδιναλίων ἔχει ἀποτύχει τοῦ σκοποῦ της καί ἔχει ἀπομακρύνει τούς πιστούς ἀπό τούς ναούς τους. Τούς λείπει παντελῶς ἡ αὐτόχθων ποιμαντική συνείδηση καί φιλοσοφοῦν καί θεολογοῦν πάνω στά ἀναπαλαιούμενα λειτουργικά πειράματα μιᾶς στείρας Δυτικῆς αἱρετικῆς οὑμανιστικῆς ποιμαντικῆς (pastoral technic)

Γιαυτό, ὅπως διαπιστώνεται, (ἴσως καί Σεῖς Σεβασμιώτατε διαπι-στώνετε) ὁ ἱερός κλῆρος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος εἶναι λίαν δυσκίνη-τος, ἔστω καί στούς μικρούς προτεινόμενους λειτουργικούς προβληματι-σμούς, γιατί θεωρεῖ τόν ἱερό χῶρο τῆς θεόπνευστης λειτουργικῆς μας Παραδόσεως χῶρο ἀπαραβίαστο ὡς ἀριστουργηματικό, ἀφοῦ μέσα σ' αὐτόν ἀλληλοπεριχωροῦνται χαρισματικά τό δόγμα μέ τό ἦθος, ἡ ἐπιστή-μη μέ τήν χάρη, ἡ τελειότερη γλωσσική ἐκφραστικότητα μέ τήν ὑπερτέ-λεια Βυζαντινή μουσική παράδοση. Ἡ οὐσία καί τό βάθος τῶν πιό λεπτῶν νοημάτων, τῶν πιό μυστικῶν σκιρτημάτων καί τῶν πιό ἱερῶν αἰσθημάτων πού μπορεῖ νά ὑποδεχθεῖ μύχια κάθε ἄνθρωπος προσωπικά ἀλλά καί ὁλόκληρη ἡ στρατευόμενη Ἐκκλησία, ἀποτελοῦν τόν ἀγλαότατο καρπό τῆς μοναδικῆς ἀνά τήν οἰκουμένη θεανθρωποποιούσης λατρείας μας. Εἰκόνα τῆς ἐν Οὐρανῷ λειτουργικῆς Τελεταρχίας ἀποτελεῖ ἡ ἐπί γῆς τέλεια θεία Λατρεία, κατά τόν Ἅγιο Διονύσιο τόν Ἀρεοπαγίτη.

 

Ἀριστουργηματική, μοναδική θεία Λατρεία

7. Γιαυτό, Σεβασμιώτατε, ἀντιδροῦμε. Ἐμεῖς εἴμαστε ἐνθουσιασμένοι ἀπό τήν ποικιλία τῶν ἱερῶν λειτουργικῶν ποιημάτων καί ἀπό τή θεολογία καί τήν ἀνθρωπολογία, τήν Ὀρθόδοξη θεανθρωπολογία πού ἐκφράζεται μέσα στή μεγαλειώδη θεία Λατρεία μας. Τόσο στή φιλοσοφική Σχολή ὅσο καί στή θεολογική τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Ἀθηνῶν οἱ ἔγκριτοι καθηγητές μας μᾶς ἐνεφύσησαν, διά τῆς ἀναλυτικῆς καί σοφῆς ἑρμηνείας τῶν λειτουργικῶν κειμένων, τό θαυμασμό γιά τή γέννεση, τήν ἐξέλιξη καί τήν ὁλοκλήρωση αὐτοῦ τοῦ μοναδικοῦ θεανθρώπινου λειτουργικοῦ ἐπιτεύγματος, τό ὁποῖο ἐπίσης ἐκτιμᾷ ὁ ἁπλός λαός μας, ἀκόμα ἀκόμα καί αὐτοί οἱ ... ἑτερόδοξοι.

Γιαυτό ἐκπλησσόμεθα μέ κάποιες δῆθεν λειτουργικές πρωτοτυπίες πού σάν πυροτεχνήματα χρησιμοποιοῦν μερικοί ἀνανεωτικοί κληρικοί μέ ἀποτέλεσμα νά ἀπογοητεύουν τούς πιστούς, στούς ὁποίους καί ἀπευθύνονται. Παράλληλα οἱ "ἀνανεωτικοί " φαίνεται νά μήν ἔχουν καλές ἐντυπώσεις οὔτε γιά τόν ὀρθόδοξο λαό μας, οὔτε γιά τό τίμιο πρεσβυτέριο, τό ὁποῖο ἀποκαλοῦν "παπαδαριό". Οἱ παραπάνω ἀνανεωτές ἰσχυρίζονται ὅτι κάνουν προτάσεις γιά λειτουργική ἀνανέωση,  γιατί ὁ λαός καί τό παπαδαριό δέ συμμετέχουν δῆθεν στή λειτουργική ζωή τῆς Ἐκκλησίας. Δέ γνωρίζω νά διαθέτουν κάποια ὄργανα ( σάν τόν ἀξονικό τομογράφο ἤ μηχάνημα μέ ὑπερήχους) πού νά διαγιγνώσκουν τό ψυχικό ἤ πνευματικό λειτουργικό ἤ ἠθικό ἐπίπεδο τῶν πιστῶν. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας ἦταν πάντοτε ἀνοιχτή, ἐλεύθερη καί ἀπέραντα συγκαταβατική πρός ὅλους, εἴτε ἔρχονταν ἀπό τήν ἀρχή τῆς λατρείας εἴτε σέ ἄλλους χρόνους. Ὅμως κρατοῦσε πάντοτε τήν αὐθεντική ὁλοκληρία της, χωρίς νά κολοβώνει τή θεία Λατρεία κατά τίς ὀρέξεις διαφόρων.

Ἡ φύση καί ἡ δομή τῆς θείας Λατρείας μας ἦταν πάντοτε καί εἶναι ἄκρως παιδαγωγική. Ὁ ἄρτιος λόγος, τό κατανυκτικό μέλος καί ἡ κρυπτόμενη σ' αὐτά ἄκτιστη Χάρη προσφέρουν σέ μικρούς καί μεγάλους ὑψηλῆς ποιότητας παιδεία χρήσιμη καί γιά ἐδῶ καί τώρα, ἀλλά καί γιά τήν αἰώνια ζωή κοντά στό Χριστό, στήν Παναγία μας καί στούς Ἁγίους.

Ὅλοι οἱ Ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας μέ κορυφαῖο τό Μέγα Βασίλειο μέ τήν πολλή βαθειά τους ἐμπειρία τονίζουν τή χριστοπαιδα-γωγικότατη ἀξία τῆς λατρείας τῆς Ἐκκλησίας. Ἀκόμα καί ὁ σύγχρονος διανοητής ECO πού δέν εἶναι Ὀρθόδοξος, ἀλλά ἕνας καλοπροαίρετος ἄνθρωπος καί διανοητής, ἐπιβεβαιώνει μέ τήν ἐπιστημονική ἔρευνα (ἀσχολήθηκε μέ τή σημειογραφία=παιδαγωγική δύναμη τῶν γλωσσικῶν συμβόλων) τήν παιδαγωγική σημασία τῆς θείας Λατρείας μας

 

Θεανθρώπινα δεμένα, ἀλληλοπεριχωρημένα,  Δόγμα καί θεία Λατρεία

8. Ἡ θεία Λατρεία μας κατά τή συνολική ἐκτίμηση κλήρου καί λαοῦ ἀποτελεῖ τήν ἔκφραση, τή διδασκαλία, τό φωτισμό, τή φανέρωση τοῦ δόγματος στή ζωή τῶν πιστῶν καί τῆς Ἐκκλησίας. Κάθε ἀλλοίωση, παραφθορά, μείωση ἤ μετατροπή τῆς θείας Λατρείας μας συνεπάγεται καί ἀλλοτρίωση τῆς δογματικῆς διδασκαλίας τῆς Μιᾶς, Ἁγίας, Καθολικῆς καί ἀποστολικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μας. Ἤδη  ὅμως ἀπό τό πρῶτο Συνέδριο τοῦ Βόλου ἄνευ αἰδοῦς καί εὐλαβείας τόλμησαν ἀκαδημαϊκοί διδάσκαλοι νά προτείνουν ἀναδόμηση τῆς Λατρείας μας, προφανῶς γιά νά εἶναι πιό εὐέλικτη στίς προθέσεις ἐκείνων πού ἐπιθυμοῦν πανθρησκειακές συγκλίσεις. Δέ δημιουργοῦν κλῖμα ἀντιλατρευτικό οἱ προτείνοντες τήν ἀναδόμηση; Ὅσο κι ἄν οἱ ἀπόψεις τῶν ἀναδομητῶν φαίνονται ἀκραῖες καί ἀνεφάρμοστες, ὅμως εὐχάριστα ἀκούγονται καί ἀπό τούς λοιπούς ἀνανεωτές ὅλων τῶν ἡλικιῶν, οἱ ὁποῖοι καί πιέζουν πρός πᾶσαν κατεύθυνση γιά ἐκσυγ-χρονισμό τῆς (ἀσυγχρόνιστης) λατρείας.

Ἄν ἡ ἐπιτροπή Σας ἐκτιμοῦσε ἰδιαίτερα τήν ποιμαντική λειτουργική ἐμπειρία τῶν λειτουργῶν τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀσφαλῶς τό ἔργο τῆς ἐπιτροπῆς Σας θά ἐπικεντρωνόταν σέ προσφορά λειτουργικῆς παιδείας καί ὄχι σέ ... ἀνανεώσεις ἤ ἀναγεννήσεις... Ὁ χειρότερος τῶν λειτουργῶν τῆς Ἐκκλησίας μας ἔχει ζυμωθεῖ μέ τό "τυπικό" καί ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί Πατρός καί ἡ κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μαζί μέ τή Χάρη τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ προσθέτουν καί τοῦ ἰσχυροποιοῦν μιά ἀμεσότερη λειτουργική ἐμπειρία ἀπό ἐκείνη τῶν ἀκαδημαϊκῶν διδα-σκάλων. Οἱ δεύτεροι χρησιμοποιοῦν πεζές ἐνδοουμανιστικές μεθόδους γιά τήν προσέγγιση τῆς θείας Λατρείας μας καί γιαυτό, χωρίς τή μυστική λειτουργική ἐμπειρία, ζητοῦν ἀνανεώσεις καί ἀναδομήσεις, γιά χῶρο πού καί ὡς κτιστός προϋποθέτει μιά ἀέναη ἁγιοπνευματική ἀνανέωση, ἀλλά καί τήν ὑπερβαίνει κατά τό ἄκτιστο μέρος της.

 

Πορίσματα τοῦ Δʹ Πανελληνίου Λειτουργικοῦ Συμποσίου.

9.  Ἀπό τά πορίσματα τοῦ ὡς ἄνω συμποσίου κορυφώνεται ἡ ἀνησυχία μας ὡς πρεσβυτέρων. Ἡ πρώτη αἴσθηση ἀπό τήν ἀνάγνωση τῶν πορισμάτων εἶναι ὅτι μέχρι τώρα δέ γινόταν σωστά ὁ Γάμος. Κλονίζεται ἡ ἐμπιστοσύνη τῶν πρεσβυτέρων στήν ὑπέροχα διαμορφωμένη ἀκολουθία τοῦ Ἀρραβῶνος καί τοῦ Γάμου. Οἱ ἀνανεωτές ὁμιλητές - ἀκαδημαϊκοί δάσκαλοι -  πέρασαν στά πορίσματά τους τήν ἄποψη (κλονισμό) ὅτι ἀπό τό 14^ο αἰῶνα ἤ 16^ο καί πέρα διαμορφώθηκε τό σήμερα τελούμενο τυπικό ἀρραβῶνος καί Γάμου. Προτείνεται μάλιστα, μετά ἤ ἄνευ αἰδοῦς καί εὐλαβείας, ἡ σμίκρυνση τῆς ἱερᾶς Ἀκολουθίας τοῦ ἀρραβῶνος καθώς ἐπίσης καί ἡ ἀπάλειψη τῶν δύο πρώτων μεγάλων εὐχῶν τοῦ ἱεροῦ Μυστηρίου τοῦ Γάμου. Ἕνας ἀπό τούς ὁμιλητές διέκρινε παλαιοδιαθηκική νοοτροπία στίς δύο πρῶτες εὐχές τοῦ Γάμου (γιαυτό ὑπονοεῖται ἡ ἀπάλειψή τους ἀπό τόν ἴδιο). Ἐπίσης κατά τήν ἐκτίμησή του ὡς νεώτερες, μετά τό 14^ο αἰῶνα, πρέπει νά σιγηθοῦν.

Εἶναι ἐκκλησιολογική αὐτή ἡ νοοτροπία; Ἄν τολμήσουμε νά ἐφαρμόσουμε ἀναγκαστικά τήν παραπάνω πρόταση θά μᾶς κράξει ὁ λαός μας. Μπορεῖ νά μή γνωρίζουν οἱ μελλόνυμφοι καί οἱ οἰκεῖοι τους τούς αἰῶνες πού θεσπίστηκαν οἱ παραπάνω εὐχές, ὅμως ἀπό τήν ἐφημεριακή τριακονταετῆ ἐμπειρία μου, Σᾶς πληροφορῶ Σεβασμιώτατε, ὅτι οἱ πιστοί μας ὡς ὀρθόδοξα πραγματικά βαπισμένοι καί μυρωμένοι, διαθέτουν κριτήριο λειτουργικό, ἀφοῦ ὁ Γάμος ἔχει ἄμεση σχέση μέ τή ζωή τους καί μέ τήν προκοπή τους. Ὡς ζεῦγος καί ὡς δυνάμει οἰκογένεια, ὅσο καί ἄν δέν ἐκκλησιάζονται συχνά, ἔχουν τήν εὐαισθησία οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοί νά ξεχωρίζουν μιά μίνι ἀκολουθία "Γάμου" ἀπό τήν παραδοσιακή πού τήν ἔχουν χιλιοακουσμένη ἀπό ἄλλους Γάμους φίλων καί συγγενῶν.

Ἄλλωστε γιά νά μιλήσουμε καί θεολογικότερα ἐμεῖς, οἱ μάχιμοι ἐφημέριοι, αἰσθανόμαστε ἀπέραντη χαρά καί κατάνυξη ὅταν ἀναφέρουμε στίς πρῶτες εὐχές τοῦ γάμου τά ζευγάρια τῆς Π. Διαθήκης πού εὐλογήθηκαν ἀπό τό Θεό καί πρόκοψε ὁλόκληρη ἡ ζωή τους. Θά γίνουμε καί μεῖς πολέμιοι τῆς Π. Δ. ὅπως καί οἱ σημερινοί νεοειδωλολάτρες - τάχα Ἑλληνιστές; Δέν ἐκτιμᾶμε καί μεῖς τήν ἀρχετυπικότητα τοῦ Μυστηρίου τοῦ Γάμου πού ἔχει ἁπλωμένες τίς ρίζες του στούς παμπάλαιους αἰῶνες τῆς Π.Δ. καί φτάνει μέχρι σήμερα; Εἶναι ἐκκλησιολογική νοοτροπία τό νά ἀφαιρέσουμε τίς εὐχές αὐτές, ἐπειδή πρωτοεμφανίστηκαν τό 14^ο αἰῶνα; Εἶναι λίγοι οἱ αἰῶνες ἀποδοχῆς τῶν εὐχῶν ἀπό ἑκατομμύρια πιστῶν πού εὐλογήθηκαν ὅπως ὁ Ἀβραάμ καί ἡ Σάρα καί μεγαλούργησαν;

Εἶναι δυνατόν νά κάνουμε ὑπακοή σέ κάποιους πού θέλουν τή διάλυση τοῦ τόσο χαρισματικοῦ Μυστηρίου μέ τό "ἔτσι θέλω"; Ἔχουμε τελέσει χιλιάδες γάμους στήν πολυάνθρωπη ἐνορία μας (ὅπως καί χιλιάδες ἄλλοι ἱερεῖς φυσικά ἔχουν εὐλογήσει χιλιάδες γάμους σ' ὅλες τίς μικρές καί μεγάλες ἐνορίες τους). Οὔτε ἕνα ζεῦγος ποτέ, μά ποτέ δέ δυσανασχέτησε γιά καμιά μά καμιά εὐχή τοῦ Γάμου. Εἶναι λειτουργική ἀνανέωση ἤ ἀναγέννηση νά πάει κανείς κόντρα στό λαό;  Πολλές φορές οἱ πιστοί στεναχωριοῦνται καί μᾶς κατηγοροῦν ὅταν συντομεύουμε τό χρόνο τοῦ Γάμου καί κόβουμε (ἀναγιγνώσκουμε μυστικά) τήν τελευταία εὐχή τοῦ ἀρραβῶνος καί τήν πρώτη μεγάλη εὐχή τοῦ Γάμου. Φαντασθεῖτε τί θά γίνει στό χριστεπώνυμο πλήρωμά μας, ἄν κόψουμε καί τή δεύερη θεμελιώδη εὐχή τοῦ Γάμου!  Πιστεύω ὅτι οὔτε καί οἱ ἀνανεωτές θά ἀντέξουν τίς ἀντιδράσεις τοῦ λαοῦ μας, ἄν δικτατορικά προβοῦν στίς ἀνανεώσεις τους.

Οἱ παραπάνω ἐντυπώσεις ἀμβλύνονται ἴσως ἀπό τή δῆθεν θεολογικότερη καί ἐκκλησιολογική πρόταση πού περιλαμβάνεται στά πορίσματα. Λέγουν ὅτι ὁ Γάμος πρέπει νά γίνει "εὐχαριστηριακός", νά συνδεθεῖ δηλαδή τό Μυστήριο τοῦ Γάμου ἄμεσα μέ τό Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας, ὅπως ἦταν στήν πρώτη Ἐκκλησία. Εἶναι αὐτό πράγματι ὀρθόδοξο κριτήριο, τό νά γυρίζουμε στήν πρώτη Ἐκκλησία ὅπως οἱ Προτεστάντες; Τόσοι αἰῶνες πού ξεχώρισαν χρονικά τό Μυστήριο τοῦ Γάμου ἀπό τή θεία Εὐχαριστία, σημαίνει ὅτι οἱ πιστοί σ' αὐτούς τούς αἰῶνες δέν εἶχαν εὐχαριστηριακό φρόνημα καί εὐχαριστηριακή συνείδηση; Μήπως εἶχαν καί ἔχουν ἀναπτύξει πιό εὐαίσθητη ἐκκλη-σιολογική συνείδηση, ἀφοῦ ὅλα τά ζευγάρια λόγῳ τῶν προγαμιαίων ἁμαρτημάτων, γνωρίζουν ὅτι δέν ἐπιτρέπεται νά κοινωνήσουν καί ἑπομένως δέν ἔχει νόημα ἡ χρονική καί τοπική σύνδεση τῆς θείας Εὐχαριστίας μέ τό μυστήριο τοῦ Γάμου;

Ἄλλωστε ἐλεύθερα κινούμενη ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας ἔδωσε τή δυνατότητα στά "ἄξια" νά κοινωνήσουν ζευγάρια, ὅπως καί στά "μή ἄξια" νά μετάσχουν στήν πρωινή θεία Λειτουργία μέ πᾶσα ἄνεση χρόνου καί διαθέσεως καί νά κοινωνήσουν ἤ νά μή κοινωνήσουν. Ἐπίσης ἔδωσε τήν ἄνεση τοῦ χρόνου καί τῆς διαθέσεως νά ἑτοιμασθοῦν καί στά πρακτικά θέματα, γιά τό μυστήριο τοῦ Γάμου καί τό ζεῦγος τῶν ὑποψηφίων συζύγων καί οἱ συγγενεῖς καί σέ ἕτερο χρόνο, μεσημέρι, ἀπόγευμα ἤ βράδυ νά τελέσουν μέ πᾶσα μεγαλοπρέπεια τό μυστήριο.

 

 

Σεβασμιώτατε,

Διαβάζω καί ξαναδιαβάζω τίς τέσσερις τελευταῖες σειρές τῆς δεύτερης στήλης τῆς σελίδας 189 τοῦ ἄρθρου Σας: "Ἡ Ἐπιτροπή μας ἕνα κίνητρον ἔχει: Ἡ θεία Λατρεία νά γίνῃ διά τούς πιστούς τό ὑπερῷον τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου καί τῆς Πεντηκοστῆς"

Καί μόνο αὐτές οἱ σειρές ἐπιβεβαιώνουν τούς στόχους Σας. Καί μόνο αὐτές οἱ σειρές μᾶς αὐξάνουν τήν ἀνησυχία γιά ἐπικείμενες κινήσεις Σας. Αὐθόρμητα μέσα μας γιγαντώνεται ἡ ἀπορία καί τά ἀδυσώπητα ἐρωτήματα:

1. Ἀπό τούς Ἀποστολικούς χρόνους μέχρι καί σήμερα δέν ἐκφράζει ὁλόκληρη ἡ θεία Λατρεία μας ἑνιαία τήν ἴδια δογματική διδασκαλία, τήν ἴδια θεολογία καί τήν ἴδια ἀνθρωπολογία μαζί μέ τήν ἴδια κοσμολογία "διά τούς πιστούς";

2. Μέ ποιό κριτήριο οἱ δικοί μας, οἱ σημερινοί πιστοί εἶναι ἀγνωστικιστικότεροι ἐκείνων τῶν πρώτων ἤ δεύτερων ἤ τρίτων κτλ. αἰώνων, ὥστε οἱ δικοί μας οἱ πιστοί νά πρέπει νά μποῦν σέ μιά Μ.Ε.Θ. (Μονάδα Ἐντατικῆς Θεραπείας) γιά νά βιώσουν τό "ὑπερῷον τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου καί τῆς Πεντηκοστῆς";

3. Αὐτή καθ' ἑαυτή ἡ θεία Λατρεία μας δέ διαθέτει ὅλα τά χαρισματοπαιδαγωγικά στοιχεῖα γιά νά μεταφέρει μυστικά τούς πιστούς στό ὑπερῷον τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου καί τῆς Πεντηκοστῆς; Γλῶσσα ἄφθαστη, πάμπλουτη, χριστοποιημένη, εἰκόνες ζωντανές, παρομοιώσεις, μεταφορές, σχήματα ὑπερβατά, κοσμητικά ἐπίθετα, ἁπλᾶ, σύνθετα καί πολυσύνθετα λήμματα, "ὁμηρικά", "κλασσικά", "κοινά" γλωσσικά στοιχεῖα, μουσική μέ ἄπειρα διαστήματα, συναξάρια ἡρωϊκά, γλαφυρότατα κείμενα τῆς Π. Δ. καί τά πιό ἐπίλεκτα τῆς Καινῆς δέν μποροῦν νά κινητοποιήσουν ὅλα τά νεκρωμένα ψυχοδυναμικά τῶν σημερινῶν πιστῶν, ὅπως καί τῶν πιστῶν ὅλων τῶν προγενεστέρων αἰώνων ἀπό μᾶς;

 

Ταπεινῶς φρονοῦμε ( μέ ὅση φρόνηση καί ταπείνωση διαθέτουμε) ὅτι ἐμεῖς πού ἔχουμε γνωρίσει (ὅσο ἔχουμε γνωρίσει) τούς ἀμύθητους θησαυρούς τῆς θείας Λατρείας μας πρέπει νά τούς ἀποδίδουμε σωστά τήν ὥρα τῆς Λατρείας και νά ἀφιερώνουμε κηρυγματικές διδακτικές ὧρες ἐκτός αὐτῆς γιά ὅσο τό δυνατό καλύτερη κατανόησή της.

 

Υἱκῶς, Σεβασμιώτατε,

Σᾶς πληροφοροῦμε ὅτι δέν εἴμαστε ἕνας, δέν εἴμαστε δύο, δέν εἴμαστε τρεῖς... εἴμαστε χίλιοι δεκατρεῖς... μάχιμοι ἐφημέριοι τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος πού, ἐνῷ πολυβολούμαστε μαζί μέ τό λαό μας ἀπό τά μύρια ἐκσυγχρονιστικά νεοεποχίτικα μηνύματα τῶν "πολιτικῶν μας ἀρχόντων", μαζί μέ τό λαό μας δέν ἐπιθυμοῦμε τήν ἀλλοτριωτική ἀνανέωση τῆς θείας Λατρείας μας.

Εἴμαστε χίλιοι δεκατρεῖς πού πιστεύουμε, μέ τίς ἅγιες εὐχές Σας, ὅτι τώρα, περισσότερο ἀπό ἄλλοτε χρειάζεται ἕνα ἀκατολίσθητο σταθερό ἔδαφος γιά τόν καθένα μας προσωπικά καί γιά τόν Ὀρθόδοξο λαό μας, τό εὔφορο ἔδαφος τῆς μακραίωνης θείας Λατρείας μας, τώρα πού τόσες τραγικές κατολισθήσεις βλέπουμε σέ πολλά ἐπίπεδα ζωῆς γύρω μας.

Ἰδιαιτερα τώρα, μέσα στήν Ἀναστάσιμη περίοδο πού διερχόμαστε, χριστοχαριτωμένοι ἀπό τήν πανευφρόσυνη καί πάμπλουτη  σταυροανα-στάσιμη μεγαλειώδη θεία Λατρεία, ἐπαληθεύουμε γιά πολλοστή φορά ὅτι "ἡ λειτουργική ἀνανέωση εἶναι ἡ πάντοτε ὑπαρκτή, σφύζουσα καί σῴζουσα πραγματικότητα μέσα στήν Ἐκκλησία μας καί ὄχι τό ἀενάως καί ἀγωνιωδῶς ἐν συμποσίοις ζητούμενο".

 

 

Μετά τοῦ προσήκοντος σεβασμοῦ

τήν εὐχή Σας

ἐλάχιστος ἐν πρεσβυτέροις π. Σαράντης Σαράντος

Ἐφημέριος Ἱ. Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Ἀμαρουσίου