Ὁ μετανθρωπισμός ἀπό φιλοσοφική ἄποψη

Παῦλος Κλιματσάκης,
Διδάκτωρ Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Βόννης

ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ
ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ ΠΑΤΕΡΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΜΕ ΘΕΜΑ

ΜΕΤΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ: ΑΠΕΙΛΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ
Πολεμικό Μουσείο, ΚΥΡΙΑΚΗ 22 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2023, 17:00

Ὁ μετανθρωπισμός ἔρχεται ἐν γένει σέ ρήξη μέ τόν κλασσικό ἀνθρωπισμό καί τόν διαφωτισμό, κατά τούς ὁποίους ὁ ἄνθρωπος ὡς ἔλλογο ὄν εἶναι στήν κορυφή τῶν ὄντων μέσα στήν φύση καί ὀφείλει νά ἀναπτύξει τόν νοῦ του μέσῳ τῆς γνώσεως καί τῆς παιδείας. Τά μετανθρωπικά ἰδεολογήματα ἀποστασιοποιοῦνται ἀπό τήν ἀντίληψη ὅτι ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά τίθεται στήν κορυφή τῆς ἱεραρχίας τῶν φυσικῶν ὄντων, μέ ἐξουσία ἀπέναντι σέ αὐτά. Κατά τήν ἄποψη τῶν μετανθρωπιστῶν, ὁ ἀνθρωπισμός ἀποτέλεσε ἀφορμή γιά τήν ἐκμετάλλευση λιγότερο ἀνεπτυγμένων κοινωνιῶν, ὅπως στήν Ἀφρική, μέσῳ τῆς ἀποικιοκρατίας, ἀλλά καί διαφόρων μειονοτήτων, π.χ. τῶν  γυναικῶν, πού δέν θεωρήθηκαν ἀρκετά ἀνεπτυγμένες ὡς πρός τήν λογική ἱκανότητα. Ἀπό μία ἄλλη πλευρά, ἡ ἐκτίμηση τοῦ ἀνθρωπισμοῦ γιά “ἀνωτερότητα” τοῦ ἀνθρώπου μέσα στό σύμπαν ἀποτέλεσε, κατά τήν ἄποψη τῶν μετανθρωπιστῶν, τήν ἀφορμή γιά βίαιη ἐκμετάλλευση τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος μέ τίς γνωστές συνέπειες τῆς ἐξάντλησης τῶν φυσικῶν πόρων καί τῆς ὑποτιθέμενης κλιματικῆς ἀλλαγῆς. Εἶναι προφανές ὅτι οἱ μετανθρωπιστές δέν ἀντιλαμβάνονται ὅτι ἡ ἀναφερθεῖσα ἐκμετάλλευση καί ὑποβάθμιση ἀνθρωπίνων ὁμάδων οὐσιαστικά ὀφείλεται στήν ἀδυναμία τοῦ κλασσικοῦ ἀνθρωπισμοῦ νά δεῖ τόν ἄνθρωπο ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ἀνεξάρτητα τῆς ἐθνικότητας καί τοῦ φύλου. 

Ἀπό τίς ἀναφερθεῖσες κριτικές κατά τοῦ κλασσικοῦ ἀνθρωπισμοῦ ξεπήδησαν διάφορα μετανθρωπιστικά ἰδεολογήματα, μέ ὀνόματα ὅπως νέος ὑλισμός, βιταλιστικός ὑλισμός, πολυειδητικές ἐθνογραφίες, νέος ἀνιμισμός, cyborg studies καί κριτικός μετανθρωπισμός, τά ὁποῖα ἐπιχειροῦν νά ἀποσυνθέσουν τήν ἰδέα τοῦ ἀνθρώπου ὡς ἀνωτέρου ὄντος ἐντός τοῦ φυσικοῦ βασιλείου καί νά εἰσαγάγουν τήν ἀντίληψη ὅτι ὁ ἄνθρωπος δέν πρέπει νά εἶναι οὔτε κύριος οὔτε ὑπηρέτης μέσα σέ αὐτό τό πλαίσιο, δέν πρέπει νά προσπαθεῖ νά διαμορφώσει τόν κόσμο του καί τό μέλλον του, ἀλλά νά ἀφεθεῖ νά λειτουργεῖ συμβιωτικά μέ ὅλα τά ἄλλα φυσικά ὄντα μέσα σέ ἕνα χαῶδες πλαίσιο δυνάμεων καί συνιστωσῶν πού διαμορφώνουν τόν φυσικό χῶρο. Αὐτός ὁ τύπος μετανθρωπισμοῦ προκύπτει ἀπό τόν μεταμοντερνισμό, τό πνεῦμα τῆς σχεσιοκρατίας. Καί πάλι ἀπουσιάζει ἡ ὀρθή ἀντίληψη περί ἀνθρώπου, κατά τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἐπλάσθη ἀπό τόν Θεό ὥστε νά εἶναι κύριος τῆς φύσεως. Οἱ μετανθρωπιστές θέτουν ὑπό ἀμφισβήτηση τήν τωρινή κυριαρχία τοῦ ἀνθρώπου ἐπί τῆς φύσεως μέσῳ τῆς τεχνικῆς, τήν ὁποία βλέπουν ὡς καταστροφική, διότι δέν μποροῦν νά καταλάβουν ποιά εἶναι ἡ πραγματική ἀποστολή τοῦ ἀνθρώπου μέσα στήν κτίση καί πώς ὁ ἄνθρωπος δημιουργήθηκε γιά νά συνδέει τήν ἄυλη καί τήν ὑλική κτίση.

Εἰδικότερα, ὁ μετανθρωπισμός ὡς transhumanism, ἐνδιαφέρεται γιά τεχνικές βελτιώσεις, ἀναβαθμίσεις τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος καί τῆς ἀνθρώπινης νοημοσύνης μέ στόχο τήν ὑπέρβαση τῶν τωρινῶν ὁρίων τους. Ὅσον ἀφορᾶ τόν ἀνθρώπινο νοῦ οἱ μετανθρωπιστές πιστεύουν ὅτι εἶναι ἀναγώγιμος σέ βιοχημικές διαδικασίες πού ἀποτελοῦν τήν βάση γιά αὐτό πού καλεῖται “πληροφορία”. Αὐτός ὁ τρόπος σκέψης καλεῖται ἀναγωγισμός καί φυσικαλισμός καί χαρακτηρίζεται ἀπό τό ὅτι ἀγνοεῖ τήν ἀληθινή φύση τοῦ ἀνθρώπου, ὅσον ἀφορᾶ στήν ψυχή του. Κάνοντας ἕνα ἅλμα μέ τήν σκέψη τους, οἱ μετανθρωπιστές εἰκάζουν ὅτι ἡ πρόοδος στήν διαχείριση τῆς πληροφορίας ἀπό ὑπολογιστικά συστήματα, ὅπως αὐτά πού γνωρίζουμε, μέ βάση τήν σιλικόνη, μπορεῖ κάποια στιγμή νά ὁδηγήσει αὐτά νά ἀποκτήσουν αὐτοσυνείδηση, μέ τελικό ἀποτέλεσμα αὐτά νά ὑποκαταστήσουν τόν ἄνθρωπο, ὅπως τόν γνωρίζουμε στήν παροῦσα του μορφή. Φαντάζονται τήν ἐν λόγῳ ὑπέρβαση ὡς μία πέρα ἀπό τόν ἄνθρωπο ἐξέλιξη τῆς νοημοσύνης μέσα στό σύμπαν, ὁπότε ὁ ἀνθρώπινος πολιτισμός ὑποχωρεῖ μπροστά στήν ἄνοδο ἑνός μετανθρωπικοῦ μέλλοντος. Πρόκειται γιά μία ἐπιπόλαιη ἀντίληψη , ἡ ὁποία ἀγνοεῖ τελείως τήν διαφορά ἀνάμεσα σέ αὐτό πού εἶναι νοερό, αὐτό τό ὁποῖο μπορεῖ νά νοεῖ, καί αὐτό τό ὁποῖο εἶναι ὑλικό.

Ὡς ἰδεολογία, ὁ μετανθρωπισμός ἀναπτύχθηκε τίς τελευταῖες δεκαετίες στόν ἀμερικανικό κυρίως χῶρο, μέ κύριο στόχο τήν ὑπέρβαση τῶν φυσικῶν καί νοητικῶν ὁρίων τοῦ ἀνθρώπου μέσῳ τῆς τεχνολογίας. Οἱ ὑποστηρικτές του πιστεύουν ὅτι ἡ παροῦσα μορφή τοῦ ἀνθρωπίνου εἴδους δέν εἶναι ἡ τελική του (ἡ βιολογική ἐξέλιξη δέν εἶναι ἀνάγκη νά τελειώσει ἐδῶ) καί ὅτι, ἐξαιτίας τῆς ταχείας ἀνάπτυξης τῆς ὑπολογιστικῆς ἐπιστήμης, τῆς βιοτεχνολογίας καί τῆς νανοτεχνολογίας, θά προκύψει μία νέα, τεχνολογικά ἀναβαθμισμένη, μορφή τοῦ ἀνθρώπου. Οὐσιαστικά, πρόκειται γιά μία μετεξέλιξη τοῦ δαρβινισμοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι παντελῶς ἀπόβλητος τόσο φιλοσοφικά ὅσο καί ἀπό ὀρθόδοξη ἄποψη. Τήν προσκόλληση τοῦ κινήματος σέ ἀναδυόμενες τεχνολογίες υἱοθέτησαν ἐν μέρει κάποιοι τεχνολογικοί κολοσσοί τοῦ 21ου αἰώνα, ὅπως ἡ Google, ἡ Paypal καί ἡ SpaceX ἐνῶ ταυτόχρονα οἱ μετανθρωπιστικές ἰδέες ἄρχισαν νά ἐνδιαφέρουν ἕνα εὐρύτερο κοινό.

Ὁ τεχνολογικός μετανθρωπισμός ἀπό ἄλλη ἄποψη νοεῖται καί ὡς ἕνα σύνολο πρακτικῶν καί σκοπῶν πού μέσῳ τῆς τεχνολογίας ἐπεκτείνουν τήν ἰδέα τοῦ διαφωτισμοῦ γιά τήν ἀνθρώπινη φύση. Κάποιοι μετανθρωπιστές (ὅπως ὁ Hughes 2012), βλέπουν τήν ἀφετηρία τους τόσο στόν ἀνθρωπισμό καί τόν διαφωτισμό καί δέν παραβλέπουν ὅτι τό ἀνθρώπινο εἶδος ἀνέκαθεν χρησιμοποίησε ἐργαλεῖα, δηλαδή τεχνολογία. Μελλοντικές τεχνολογίες, ὅπως ὑβρίδια ἀνθρώπου-μηχανῆς θά πρέπει ἁπλῶς νά θεωροῦνται πιό πολύπλοκα ἐργαλεῖα. Ἐξηγοῦν ὅτι ἤδη στό ἔργο τοῦ Francis Bacon, Νέα Ἀτλαντίδα, 1627, συναντᾶμε τήν ἰδέα μίας οὐτοπίας μέσῳ τῆς ἐπιστήμης καί τῆς τεχνικῆς προόδου, στό πλαίσιο τῆς ὁποίας οἱ ἄνθρωποι μακροημερεύουν καί μποροῦν νά ἱκανοποιήσουν τίς ἀνάγκες τους. Ἐπίσης στό ἔργο Sketch for a historical picture of the progress of the human mind,  τοῦ Marquis de Condorcet, 1792, παριστάνεται ἡ σταδιακή πρόοδος τῆς ἀνθρωπότητας μέσῳ δέκα ἐποχῶν, ἡ ὁποία κορυφώνεται σέ μία μελλοντική ἐποχή τῆς ἀνθρωπότητας, ὅταν ἡ αὔξηση τῆς ἐπιστημονικῆς γνώσης θά βάλει τέλος στίς ἀνισότητες καί ἡ ἠθική συνείδηση τοῦ ἀνθρώπου θά φτάσει στό τελικό της στάδιο ἀνάπτυξης. Τέτοιου τύπου εἰκασίες εἶναι οὐσιαστικά παντελῶς ἀδιάφορες. Δέν μποροῦμε νά σκεφτόμαστε μέ βάση αὐτό πού φανταζόμαστε ὅτι θά μποροῦσε νά συμβεῖ, ἀφοῦ ἀκόμη δέν ἔχει συμβεῖ καί ἑπομένως δέν μποροῦμε νά γνωρίζουμε ἐάν τελικά εἶναι ἐφικτό.

Ἄλλη ὅμως μερίδα μετανθρωπιστῶν (ὅπως ὁ Kurzweil 2005) ὁραματίζεται μία ριζική ἀπομάκρυνση ἀπό τήν ἀνθρωπότητα, κατά τήν ὁποία ἀνώτερες μορφές τεχνητῆς νοημοσύνης θά ἀποκτήσουν συνείδηση τοῦ ἑαυτοῦ τους καί θά ἀνεξαρτητοποιηθοῦν, ὁπότε θά προκύψει μία μορφή νοημοσύνης ἀνώτερη τοῦ ἀνθρώπου, μή ἐνταγμένη σέ σῶμα καί ἀπαλλαγμένη ἀπό τούς περιορισμούς τοῦ σώματος, μέ ἀποτέλεσμα ὁ ἄνθρωπος κατά τήν σημερινή του μορφή νά ἐκλείψει ἤ νά εἶναι πλέον ἐξελικτικά ξεπερασμένος. Ἡ ἀνώτερη τῆς ἀνθρώπινης μετανθρωπική αὐτή συνείδηση ἐννοεῖται ὡς τελικός σκοπός σύνολης τῆς ἐξελικτικῆς διαδικασίας τοῦ σύμπαντος, στό πλαίσιο τῆς ὁποίας ἡ ἐμφάνιση τοῦ ἀνθρώπου δέν θά εἶναι παρά μόνο ἕνα προσωρινό στάδιο. Ὑπό τήν ἔννοια αὐτή ἡ ἀνάπτυξη τῆς τεχνολογίας ἀπό τόν ἄνθρωπο γίνεται μέρος μίας γενικότερης, πέραν τοῦ ἀνθρώπου βαίνουσας, συμπαντικῆς ἐξέλιξης. Ἐνῶ τό αἴτημα τῶν μετανθρωπιστῶν γιά ἀναβάθμιση τοῦ σώματος μπορεῖ νά γίνει ἀνεκτό μέσα στό πλαίσιο τοῦ παραδοσιακοῦ ἀνθρωπισμοῦ, τό αἴτημα γιά μεταβίβαση τῆς νοημοσύνης στό πλαίσιο μίας ὑπολογιστικῆς μηχανῆς ἀναδεικνύει τόν μετανθρωπισμό σέ μία ἀντίληψη πού δέν ἀποδέχεται γιά τόν ἄνθρωπο μία ὁρισμένη φύση, ἀλλά τόν κατανοεῖ ὡς ἐξελικτικά καθοριζόμενο ὄν, χωρίς συγκεκριμένη οὐσία.

 

Ἀνάπτυξη τοῦ μετανθρωπισμοῦ

Ὁ ὅρος “μετανθρωπισμός” εἰσήχθη τό 1957 ἀπό τόν Julian Huxley, ἕναν ἄθεο ἐξελικτικό βιολόγο, μέ ὁράματα σχετιζόμενα μέ τήν εὐγονική, ὁ ὁποῖος ἤλπιζε νά παντρέψει τόν ἐξελικτισμό μέ τόν σοσιαλισμό στό πλαίσιο μίας κοινωνικῆς μεταρρύθμισης μέ στόχο τήν ἰσότητα. Ο Huxley, πού ἔγινε πρόεδρος τῆς British Humanist Association καί ἀργότερα τῆς UNESCO, ἐνδιαφερόταν γιά μία κοσμική αὐτοσυνείδηση (cosmic self-awareness), ἡ ὁποία θά ἦταν ὑποτίθεται τό ἀποτέλεσμα μίας ἐξελικτικῆς διαδικασίας πού ἀφορᾶ τό σύμπαν ἐν συνόλῳ καί ὄχι ἁπλῶς τά ἔμβια ὄντα. Πίστευε ὅτι τό ὑλικό σύμπαν μετά ἀπό ἑκατομμύρια ἔτη ἐξέλιξης ἀρχίζει νά ἀποκτᾶ αὐτοσυνειδησία, πρῶτα μέ τόν ἄνθρωπο. Ὁ ἄνθρωπος ἔχει τό καθῆκον νά βοηθήσει τήν ἐξελικτική διαδικασία συμπαντικῆς αὐτοσυνειδητοποίησης καί στή συνέχεια νά ὑποχωρήσει μπροστά στήν ἀνώτερη νοημοσύνη τῶν ὑπολογιστικῶν μηχανῶν πού θά δημιουργήσει. Πρόκειται δηλαδή γιά μία προοπτική ἐκπλήρωσης τοῦ ἀνθρωπίνου ὄντος μέσῳ τῆς αὐθυπερβάσεώς του. Ἡ ἀνθρωπότητα ἀναλαμβάνει ὑποτίθεται τό ἔργο νά ὠθήσει τό σύμπαν στήν ἐκπλήρωση τῶν δυνατοτήτων του καί αὐτό σημαίνει τήν ὑπέρβαση τῆς ἴδιας τῆς ἀνθρωπότητας.

Ἐδῶ φθάνουμε πιά στόν παραλογισμό. Πλήρης ἄγνοια περί τῆς φύσεως τοῦ λόγου καί τοῦ νοῦ. Ἡ ἀναφερθεῖσα στοχοθεσία εἶναι ἐντελῶς παράλογη. Οἱ ἄνθρωποι καλοῦνται νά ὑπερβοῦν τήν ἀνθρωπότητα. Γιατί νά τό κάνουν αὐτό;

Ἐν τῷ μεταξύ, ἕνας πρωτοπόρος τῆς κρυονικῆς, ὁ Robert Ettinger, πού στοχαζόταν γιά τήν δυνατότητα νά διαφύγει κανείς τόν θάνατο, ὁδηγήθηκε στήν ἰδέα τῆς διατήρησης τοῦ σώματος σέ βαθιά ψύξη τήν ὁποία ἐξέφρασε στό ἔργο του The prospect of immortality (1965), ἡ ὁποία ὅμως ἄργησε νά βρεῖ θιασῶτες. Ἡ κρυονική ἔγινε σύν τῷ χρόνῳ σημεῖο ἕλξης γιά πολλούς μελλοντολόγους, ἀνθρώπους προερχομένους ἀπό ποικίλα ἐπιστημονικά πεδία καί κινουμένους σέ μία γκρίζα ζώνη ἀνάμεσα στήν ἐπιστήμη καί ἐπιστημονική φαντασία, οἱ ὁποῖοι ἔτρεφαν τήν ἐλπίδα νίκης ἐπί τοῦ θανάτου μέσῳ τῆς ἐπιστήμης.

Τό ζήτημα τῆς ἐκτός τοῦ ἀνθρώπου νοημοσύνης ἀναμοχλεύθηκε ἐξαιτίας τῆς ἀνάπτυξης τῆς ἐπιστήμης τῆς κυβερνητικῆς, ἡ ὁποία ἀσχολεῖται καί μέ τή συμπεριφορά πολυπλόκων συστημάτων μέ ὅρους “βρόγχων ἀνατροφοδότησης”, ὅπου ἡ συμπεριφορά ἑνός συστήματος μπορεῖ νά καθορισθεῖ ἐπί τῇ βάσει σημάτων εἰσόδου καί ἐξόδου, ὅπως συμβαίνει π.χ. μέ ἕναν θερμοστάτη. Ἕνα τέτοιο σύστημα θά μποροῦσε νά γίνει ἀντιληπτό ὡς τρόπον τινά ἔχων ἐνσυναίσθηση, καθώς ἡ κίνησή του καθορίζεται ἐπί τῇ βάσει τῆς πληροφορίας πού λαμβάνει. Ο Norbert Wiener θεώρησε ὅτι οἱ σχετικές ἰδέες ἀφοροῦν κάθε εἶδος συστήματος, βιολογικό ἤ μηχανικό, ἀναμειγνύοντας τήν πληροφορία καί τούς μηχανισμούς καί ταυτίζοντας τους ἐν τέλει μέ τήν νοημοσύνη, μέ ἀποτέλεσμα νά καταργήσει τά ὅρια ἀνάμεσα σέ ἄβια καί ἔμβια ὕλη.

Ἡ σύνδεση τοῦ κινήματος μέ τήν πληροφορική καί τήν κυβερνητική προωθήθηκε κυρίως ἀπό τό ἔργο τοῦ Ray Kurzweil, The singularity is near, 2005, κεντρικό μοτίβο τοῦ ὁποίου εἶναι ἡ ἀνάδυση τοῦ νοήμονος ἤ αὐτοσυνειδήτου σύμπαντος, νοουμένη ὡς τέλος, δηλαδή σκοπός τῆς ἐξέλιξης τοῦ ὑλικοῦ σύμπαντος ἐν γένει, μέ τήν τεχνολογία νά εἶναι τό μέσο ἐκπλήρωσης τῆς ἐν λόγῳ ἐξέλιξης. Κατά τόν Kurzweil, ἡ ἀνθρωπότητα βρίσκεται στό κατώφλι τῆς δημιουργίας ἐκρηκτικῆς ἀνάπτυξης μή-ἀνθρώπινης ἤ ἔξω-ἀνθρώπινης νοημοσύνης. Πλησιάζει πρός τό σημεῖο μηδέν, τήν sigularity, ὄπου τό μοναδικό αὐτό γεγονός πρόκειται νά λάβει χώρα (κατά τό κινηματογραφικό: Skynet became self aware). Ἡ ἄποψη τοῦ Kurzweil προϋποθέτει ὅτι ὅλη ἡ ὕλη στό σύμπαν (καί ὁ ἀνθρώπινος ἐγκέφαλος) συγκροτεῖται μέσῳ πληροφορίας καί πολυπλοκότητας καί μπορεῖ νά ἀναλυθεῖ σέ πληροφοριακά patterns. Ὡς ἐκ τούτου, δέν ὑπάρχει κάποια ἀσυνέχεια ἀνάμεσα στήν ἄβια καί τήν ἔμβια ὕλη καί ἀνάμεσα στά ἔμβια εἴδη, δηλαδή τά ζῶα καί τόν ἄνθρωπο. Ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά θεωρηθεῖ ὡς μία μόνο στιγμή τῆς ἐξέλιξης τοῦ σύμπαντος ἀπό ἁπλούστερα σέ πολυπλοκότερα πληροφοριακά συστήματα, καί ὡς ἐκ τούτου πρόκειται καί αὐτός νά ξεπερασθεῖ ἀπό κάτι πολυπλοκότερο, δηλαδή μία κάποια ὑπερνοημοσύνη. Καθώς τώρα τά ὑπολογιστικά συστήματα μποροῦν νά συλλάβουν καί νά τροποποιήσουν τήν πληροφορία, ὅλες οἱ καταστάσεις νοημοσύνης (mental states) θά πρέπει νά μποροῦν νά μεταφερθοῦν ἀπό ἕνα ὑπολογιστικό μέσο σέ ἕνα ἄλλο (π.χ. ἀπό ἕναν ἐγκέφαλο σέ ἕναν ὑπολογιστή), καθιστώντας ἔτσι τό βιολογικό σῶμα μή ἀναγκαῖο. Αὐτό ὑποτίθεται ὅτι εἶναι τό ζητούμενο τῆς τεχνητῆς νοημοσύνης κατά τόν Kurzweil, ὁ ὁποῖος πιστεύει ὅτι μόλις οἱ ἄνθρωποι δημιουργήσουν πραγματική τεχνητή νοημοσύνη, θά εἶναι δυνατό νά διαποτισθεῖ ὅλη ἡ ὕλη μέ νοημοσύνη, γνώση, δημιουργικότητα, ὡραιότητα καί συναισθήματα (συναισθηματική νοημοσύνη), μετατρέποντας ὅλο τό σύμπαν σέ μία ὑπέρ-νοημοσύνη. Τόσο ἀπό φιλοσοφική ὅσο καί ἀπό ὀρθόδοξη ἄποψη ὅλες οἱ ἀναφερθεῖσες στοχοθεσίες εἶναι ἐντελῶς σαθρές καί ἀπόβλητες καί βεβαίως μή ἐφικτές.

 Ὅποιος γνωρίζει τήν ἀληθινή φύση τοῦ νοῦ, κατανοεῖ ὅτι αὐτός ὑπερβαίνει τά ὅρια τοῦ ὑλικοῦ κόσμου, καθώς ἀποτελεῖ τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο. Ἑπομένως, ὁ νοῦς καί ἡ νοημοσύνη δέν παράγονται μέσα σέ ὑλικά συστήματα.

Ἄν καί πολλοί μετανθρωπιστές ἀμφισβητοῦν τήν ἐξομοίωση τῆς νοημοσύνης μέ ὑπολογιστικά συστήματα, ὁ ἀναφερθείς Ettinger, ἔκανε λόγο γιά διατήρηση προσωπικῆς ταυτότητας μετά τόν θάνατο τοῦ σώματος διά τῆς μεταφορᾶς τοῦ “νού” καί τῆς προσωπικότητας ἑνός ἀνθρώπου σέ ἀνόργανο ὑπολογιστικό σύστημα, ὁπότε μιλᾶμε καθαρά γιά μετά-ἀνθρώπινο μέλλον τῆς ἀνθρωπότητας. Σέ μεταγενέστερο βιβλίο του, μέ τίτλο Man into super man, ὁ Ettinger ἐκφράζεται ἀνοιχτά ὑπέρ ἑνός μετανθρωπίνου μέλλοντος ὑπό τήν ἔννοια τῆς τεχνολογικῆς ἀθανασίας, στό πλαίσιο τῆς ὁποίας ἡ ταυτότητα τῶν ἀτόμων καί ἡ προσωπικότητά τους, “σώζονται μέσα σέ ἠλεκτρονικές βάσεις δεδομένων”. Παρότι ἡ ἐν λόγῳ ἰδέα ἔχει τήν καταγωγή της στόν χῶρο τῆς ἐπιστημονικῆς φαντασίας, ὁ Ettinger τήν ἀνυψώνει σέ κρίσιμη τομή τῆς ἀνθρώπινης ἱστορίας, διαχωρίζοντας τή θνητή ἀνθρωπότητα ἀπό τήν μετά-ἀνθρωπότητα καί τήν ἀθανασία. Καί ἐδῶ παρουσιάζεται ἡ ἴδια ἀνοησία τῆς ἐξομοίωσης τῆς ψυχικῆς πλευρᾶς τοῦ ἀνθρώπου μέ ἕνα ὑπολογιστικό σύστημα. Πρόκειται γιά φιλοσοφική ἀφέλεια.

Ὁ μετανθρωπισμός ἄρχισε νά ἀγγίζει μεγαλύτερο κοινό μέσῳ τοῦ ἔργου τοῦ Fereidoun Esfandiary, ὁ ὁποῖος ἐπιθυμοῦσε ἕναν καλύτερο κόσμο, ἀλλά δέν πίστευε στήν πολιτική ἱκανότητα τῶν ἀνθρώπων. Τό 1989 δημοσίευσε τό βιβλίο Are you a transhuman?, ἕνα μανιφέστο γιά τόν μελλοντικό οὐτοπικό κόσμο ὅπου ὑπάρχουν ἀπεριόριστη ἐνέργεια, φαγητό καί χαρά. Μετά τόν θάνατό του ὁ Esfandiary κατεψύχθη. Περαιτέρω ἀνάπτυξη γνωρίζει ὁ μετανθρωπισμός τήν δεκαετία τοῦ ‘80 στήν Καλλιφόρνια. Ο Max More, φιλόσοφος, καί πρόεδρος τῆς ἑταιρείας κρυονικῆς, Alcor, ἵδρυσε μαζί μέ τόν Tom Morrow ἕνα περιοδικό καί ἕνα ἵδρυμα μέ τό ὄνομα Extropy, τό ὁποῖο δήλωνε τήν ἀντίθεση τοῦ κινήματος πρός τήν μοῖρα πού προδιαγράφεται στό σύμπαν μέσῳ τῆς ἐντροπίας. Τό ἵδρυμα αὐτό ἔγινε κέντρο τοῦ φουτουρισμοῦ μέ ἔμφαση σέ ἀναδυόμενες τεχνολογίες, οἱ ὁποῖες ὑπόσχονταν τήν δυνατότητα ἐλέγχου ἐπί τῆς ἀνθρώπινης βιολογίας, ἐπί τοῦ ἐγκεφάλου καί ἐν τέλει ἐπί ὅλης τῆς ὕλης τοῦ σύμπαντος. Μετά ἀπό τήν διάλυση τοῦ ἱδρύματος αὐτοῦ, τόν ἡγετικό ρόλο στό κίνημα ἀνέλαβε ἡ World Transhumanist Association, ἡ ὁποία ἱδρύθηκε ἀπό τούς φιλοσόφους, David Pearce and Nick Bostrom, οἱ ὁποῖοι ἵδρυσαν καί ἕνα ἰνστιτοῦτο στό παν/μιο τῆς Ὀξφόρδης, τό καλούμενο Future of Humanity Institute, ἕνα think tank γιά τόν μετανθρωπισμό, τό ὁποῖο συνηγορεῖ ἐμφατικά ὑπέρ μελλοντικῶν τεχνολογικῶν λύσεων γιά τά ἀνθρώπινα προβλήματα.

Παρότι οἱ μετανθρωπιστές ἐν γένει θεωροῦν τούς ἑαυτούς τους ριζοσπαστικούς καί τήν τεχνολογία ὡς κάτι ἀνεξάρτητο ἀπό ἰδεολογίες καί πολιτικά συμφέροντα, ἐξ ἀρχῆς ἀντιμετώπισαν διαφόρους κοινωνικούς κανόνες καί διάφορες θρησκευτικές ὁμάδες ὡς ἐχθρικές πρός τήν τεχνολογική ἀνάπτυξη. Ἀντίθετα, ὡς ἐκ τῆς ἔμφασης πού δίνουν στό ἄτομο, συμπλέουν ἐν πολλοῖς μέ τόν δυτικό καπιταλιστικό φιλελευθερισμό, αὐτόν τῆς ἐλεύθερης ἀγορᾶς, στό πλαίσιο τοῦ ὁποίου μέσῳ τοῦ ἀνταγωνισμοῦ προωθοῦνται οἱ καινοτομίες, ἀνεξάρτητα ἀπό τυχόν κοινωνικές ἀνισότητες. Αὐτή ἡ νοοτροπία εὐνοεῖται καί ἀπό μεγιστάνες τῆς Silicon Valley, οἱ ὁποῖες ὡς ἐκ τούτου ἔχουν κάθε λόγο νά ἀφομοιώνουν διάφορες πλευρές τῆς τεχνο-φουτουριστικῆς ἰδεολογίας καί ἄρχισαν νά ὑποστηρίζουν τέτοιες ἰδέες γιά ἀθανασία, μετάβαση τῆς προσωπικῆς ταυτότητας σέ ὑπολογιστές, τήν νανοτεχνολογία, τήν ἐποίκηση τοῦ διαστήματος καί τήν διάδοση τῆς νοημοσύνης στό ὑλικό σύμπαν. Ὁ ἀναφερθείς Ray Kurzweil ἔγινε σύμβουλος στήν Google, ἡ ὁποία ἵδρυσε τήν ἑταιρεία CALICO, μέ ἀντικείμενο τήν ἔρευνα γιά τήν ἐπέκταση τῆς διάρκειας τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς. Ο Peter Thiel, συνιδρυτής τοῦ Paypal ἔθεσε σέ ἐνέργεια διάφορα βιοτεχνολογικά ἐρευνητικά προγράμματα μέ στόχο τή νίκη κατά τοῦ θανάτου {σύμφωνα μέ τό  σλόγκαν solve death}, τήν χαρτογράφηση τοῦ ἐγκεφάλου καί τή μεταφορά νοημοσύνης σέ ὑπολογιστές. Ἐπίσης θεωρεῖται ὅτι καί ὁ Elon Musk ἔχει ἀσπασθεῖ ἰδέες τοῦ μετανθρωπισμοῦ.

Μετανθρωπικές ἀξίες

Σέ πιό πρακτικό τώρα ἐπίπεδο, καθώς οἱ μετανθρωπιστές θεωροῦν τήν ἀνθρώπινη φύση ὡς ὑπό διαμόρφωση, ὡς κάτι δηλαδή τό ὁποῖο μποροῦμε νά διαμορφώσουμε κατά τίς ἐπιθυμίες μας, προωθοῦν τήν διεπιστημονική κατανόηση καί ἐκτίμηση τῶν παρεχομένων ἀπό τήν τεχνολογική ἀνάπτυξη εὐκαιριῶν γιά τήν βελτίωση τῆς ἀνθρωπίνης κατάστασης καί τοῦ ἀνθρωπίνου ὀργανισμοῦ. Ἡ παροῦσα κατάστασή μας δέν εἶναι τό τέλος τῆς ἐξέλιξής μας, ἀλλά μέσῳ τῆς τεχνολογίας θά μπορέσουμε νά ἀποκτήσουμε μεγαλύτερες ἱκανότητες ἀπό τίς τωρινές μας, καθιστάμενοι μετάνθρωποι. Βαρύτητα δίνεται τόσο σέ παροῦσες τεχνολογίες, ὅπως ἡ γενετική μηχανική καί ἡ πληροφορική ὅπως καί ἀναμενόμενες, ὅπως ἡ μοριακή νανοτεχνολογία καί ἡ τεχνητή νοημοσύνη. Ἡ στοχοθεσία τοῦ πρακτικοῦ μετανθρωπισμοῦ ἀφορᾶ τήν ἐπιμήκυνση τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς, τήν καταπολέμηση τοῦ γήρατος, τήν ἐξάλειψη ἀσθενειῶν καί μή ἀναγκαίων δεινῶν, ἀλλά καί τήν ἐνίσχυση τῶν ἀνθρωπίνων διανοητικῶν, φυσικῶν καί συναισθηματικῶν  ἱκανοτήτων. Σημεῖα ἐνδιαφέροντος ἀποτελοῦν ἐπίσης ἡ ἐποίκηση τοῦ διαστήματος καί οἱ ἀναφερθεῖσες μηχανές ὑπέρ-νοημοσύνης, οἱ ὁποῖες σέ συνδυασμό μέ ἄλλες ἐξελίξεις θά μποροῦσαν ἴσως νά μεταβάλουν ριζικά τήν ἀνθρώπινη κατάσταση. Οἱ μετανθρωπιστές ὑποθέτουν ὅτι τό εὖρος καί ἡ ἐμβέλεια τῶν σκέψεων, τῶν αἰσθημάτων, τῶν ἐμπειριῶν καί τῶν δραστηριοτήτων πού ἀνήκουν τώρα στόν ἄνθρωπο ἀποτελοῦν μέρος μόνον αὐτοῦ πού εἶναι δυνατό. Ὅπως τά ὑπόλοιπα ζῶα ὑπόκεινται σέ περιορισμούς πού ὁ ἄνθρωπος ξεπερνᾶ, ἔτσι θά μποροῦσε νά ὑποτεθεῖ ὅτι ὁ ἐνδεχόμενος μετάνθρωπος θά ξεπερνᾶ περιορισμούς πού ἔχει τώρα ὁ ἄνθρωπος.

Ἄς δοῦμε κάποια παραδείγματα τέτοιων περιορισμῶν, πού θά μποροῦσαν μέσῳ τῆς τεχνολογίας νά ξεπερασθοῦν, ὅπως πιστεύουν οἱ μετανθρωπιστές.

α) Τό μῆκος τῆς ζωῆς: Οἱ μετανθρωπιστές νομίζουν ὅτι τό τωρινό μῆκος τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων ἔχει καθορισθεῖ ἐξελικτικά, στά 80 περίπου ἔτη. Θεωροῦν ὅτι αὐτό εἶναι πολύ σύντομο καί πρέπει νά αὐξηθεῖ, διότι π.χ. οἱ ἄνθρωποι δέν προλαβαίνουν νά ἐκδιπλώσουν τό δυναμικό τους. Ἐάν οἱ ἄνθρωποι μποροῦσαν νά ζήσουν πάρα πολλά χρόνια θά ἔφταναν σέ μέχρι τώρα ἄγνωστα ἐπίπεδα σοφίας καί γνώσης.

β) Οἱ διανοητικές ἱκανότητες: Οἱ μετανθρωπιστές ὑποθέτουν ὅτι ὅλοι θά ἐπιθυμούσαμε νά εἴμαστε ὑψηλότερης νοημοσύνης. Οἱ τρέχοντες περιορισμοί τῆς νοημοσύνης μας ἀποκλείουν γιά τήν ὥρα  τή γνώση καί κατανόηση ἐπιπέδων τῆς πραγματικότητας πού τώρα μᾶς εἶναι ἄγνωστα, ὅπως π.χ. τό νά μποροῦμε νά ἀπεικονίσουμε ἀντικείμενα σέ πολλές διαστάσεις, ἀντί σέ μόνο τρεῖς, ὅπως τώρα. Ἡ ἀδυναμία αὐτή, κατά τούς μετανθρωπιστές, ὀφείλεται σέ περιορισμένη ὑπολογιστική δύναμη τοῦ ἐγκεφάλου μας, ἀφοῦ ἄλλωστε βλέπουν τή νοημοσύνη ἐν γένει ὡς ὑπολογιστικό πρόβλημα καί τόν ἐγκέφαλο ὡς ὄργανο ὑπολογισμοῦ πληροφοριῶν. Ἀντιστοίχως φαντάζονται ὅτι ὁ ἐγκέφαλός μας πιθανόν ἐπί τοῦ παρόντος δέν ἔχει τήν ὑπολογιστική ἱκανότητα νά ἀπαντήσει στά μεταφυσικά ἐρωτήματα καί νά βρεῖ τήν ἀλήθεια. Ἑπομένως, ἡ ἀναβάθμιση τοῦ ἐγκεφάλου μας, θά βοηθοῦσε νά ἀπαντήσουμε καί στά ἐρωτήματα τῆς ὕπαρξης.

γ) Σωματικές ἱκανότητες: Ὅπως βελτιώνουμε τό ἀνοσοποιητικό μας σύστημα μέσῳ ἐμβολιασμῶν, μποροῦμε νά φανταστοῦμε καί ἄλλες τέτοιες σωματικές βελτιώσεις ὥστε νά προστατευτοῦμε ἀπό ἀσθένειες ἤ γιά νά διαμορφώσουμε τό σῶμα μας κατά βούληση π.χ. κοντρολάροντας τόν μεταβολικό μας ρυθμό [μέσω ἀναβολικῶν οὐσιῶν], οἱ ὁποῖες βελτιώσεις θά αὐξήσουν τήν ποιότητα τῆς ζωῆς μας. Ἴσως ὅμως νά εἶναι δυνατές καί βελτιώσεις πιό ριζικές, ἐάν υἱοθετήσουμε μία εἰκόνα περί τοῦ ἐγκεφάλου μας ὡς ὑπολογιστοῦ. Ἴσως τότε μποροῦμε νά “φορτώσουμε” σέ ἕνα ὑπολογιστή τό περιεχόμενο τοῦ μυαλοῦ μας, ἐπαναλαμβάνοντας in silico τίς διαδικασίες πού θά ἐλάμβαναν χώρα μέσα στόν ἐγκέφαλο ἑνός ἰδιαιτέρου ἀνθρώπου. Θά δημιουργούσαμε ἔτσι ἕνα εἶδος ἀθανασίας τῆς ταυτότητας ἑνός ἀνθρώπου ἐκτός τοῦ σώματός του.

Μία ἄλλη πιθανότητα ἀφορᾶ τίς αἰσθητηριακές δυνάμεις τοῦ ἀνθρώπου. Κάποια ζῶα, ὡς γνωστόν, διαθέτουν καί αἰσθήσεις πέραν τῶν ἀνθρωπίνων, π.χ. διαθέτουν προσανατολισμό μέσῳ τοῦ ἤχου ἤ τοῦ μαγνητισμοῦ. Θά μπορούσαμε ἐπίσης νά φανταστοῦμε ὅτι οἱ αἰσθήσεις μας θά μποροῦσαν νά εἶναι πιό ὀξεῖες, νά ἔχουμε δηλαδή καλύτερη ὅραση ἤ ἀκοή ἀπό τή φυσιολογική ἤ ἴσως νά μποροῦμε νά δοῦμε ἀκτινοβολία ἀπό ἄλλο μέρος τοῦ φάσματος, πέραν τοῦ φωτεινοῦ, π.χ. στό ὑπέρυθρο ἤ ἀκόμη νά μπορεῖ νά μεταδίδει ὁ ἐγκέφαλος ἑνός ἀνθρώπου ραδιοσήματα στόν ἐγκέφαλο ἑνός ἄλλου. Σέ ὅλες αὐτές τίς περιπτώσεις, ὑποθέτουμε ὅτι εἶναι δυνατή κάποια τεχνολογική παρέμβαση στόν ἐγκέφαλο τοῦ ἀνθρώπου διά τῆς ὁποίας προκύπτουν τέτοιου τύπου ἱκανότητες. Οἱ μετανθρωπιστές βεβαιώνουν ὅτι δέν ἔχουμε κανέναν λόγο νά θεωροῦμε ὅτι οἱ τωρινές μας ἱκανότητες ἐξαντλοῦν τό πεδίο τοῦ δυνατοῦ καί οἱ ἀναφερθεῖσες βελτιώσεις δέν εἶναι ἀδύνατες.

Θά μπορούσαμε, κατά τήν ἄποψή τους, νά ἀναβαθμίσουμε ἐπίσης τήν ψυχική μας διάθεση ἀλλά καί τό ἠθικό μας συναίσθημα. Θεωροῦν ὅτι ἡ ψυχική διάθεση μπορεῖ νά εἶναι γενετικά προκαθορισμένη, ἀλλά καί νά ἐπηρεάζεται μέσῳ φαρμάκων, ὅπως τά ἀντικαταθλιπτικά. Γιά νά ἀποκτήσει κανείς τό συναίσθημα τῆς εὐδαιμονίας γιά μακρό χρονικό διάστημα θά μπορεῖ στό μέλλον νά καταφύγει σέ κάποιου τύπου παρέμβαση στή χημεία τοῦ ἐγκεφάλου του. Μέ τόν ἴδιο τρόπο πιθανόν, δηλαδή μέ κάποια παρέμβαση στόν ἐγκέφαλο, θά μποροῦμε νά ἀποκτήσουμε μεγαλύτερο ἔλεγχο καί στίς κακές μας συνήθειες καί νά γίνουμε τρόπον τινά πιό ἐνάρετοι ἄνθρωποι.

Ἡ ἐν λόγῳ ἀνθρώπινη ἀναβάθμιση σημαίνει ὅτι πρέπει νά προωθήσουμε τούς τρόπους μέ τούς ὁποίους ὁ τωρινός ἄνθρωπος θά βοηθηθεῖ νά μεταβεῖ στή μετά-κατάστασή του, πραγματοποιώντας ἀφενός κάποια ἰδανικά τοῦ τωρινοῦ ἀνθρώπου καί ἀφετέρου διανοίγοντας ἕνα πεδίο πού αὐτή τή στιγμή δέν εἶναι προσβάσιμο μέσῳ τῶν ὑφισταμένων βιολογικῶν μας δυνατοτήτων. Οἱ μετανθρωπιστές δέν ἀποκλείουν κάποιοι περιορισμοί μας νά εἶναι ἀνυπέρβλητοι ἀπό ὀντολογική ἄποψη καί ἀναγνωρίζουν ὅτι ἐάν ὁ τρόπος ὕπαρξης τοῦ μετανθρώπου πρόκειται νά εἶναι ριζικά διαφορετικός ἀπό αὐτόν τοῦ ἀνθρώπου, τότε τίθεται ἐν ἀμφιβόλῳ τό κατά πόσον ὁ ἀναβαθμισθείς ἄνθρωπος διατηρεῖ τήν προσωπική του ταυτότητα. Οἱ προταθεῖσες τεχνολογικές ἀναβαθμίσεις ὡστόσο, ὅπως ἡ αὔξηση τῆς μακροβιότητας, τῆς νοημοσύνης καί τῆς μνήμης, ἡ σταθερότητα τῆς ὑγείας καί ἡ συναισθηματική εὐαισθητοποίηση, δέν θά διετάρασσαν τή συνέχεια τῆς ἀνθρωπίνης προσωπικότητας.

Ὁ μετανθρωπισμός προωθεῖ ἐν τέλει τήν ἀναζήτηση μέχρι τώρα ἀπρόσβατων νοημάτων καί ἀξιῶν καί ἡ τεχνολογική ἀναβάθμιση τοῦ σώματος δέν εἶναι παρά ἕνα μέσο γιά τήν ἐπίτευξη αὐτοῦ τό στόχου. Καθώς, ἀναφορικά μέ τό πεδίο δυνατοτήτων τοῦ μετανθρώπου, ἡ παραδοσιακά ἐννοούμενη παιδεία καί ὁ φιλοσοφικός στοχασμός δέν μποροῦν νά πᾶνε πολύ μακριά, οἱ μετανθρωπιστές ἐν τέλει ἐλπίζουν ὅτι αὐτό θά γίνει σταδιακά δυνατό μέσῳ τῆς τεχνολογικῆς ἀναβάθμισης τοῦ ἀνθρωπίνου εἴδους. Πρόκειται ἑπομένως καθαρά γιά εἰκασίες καί φαντασιοπληξίες. Ἀπουσιάζει ἡ ὀρθή ἀντίληψη περί τῆς φύσεως καί τοῦ προορισμοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος καλεῖται ἀπό τόν Δημιουργό του νά γίνει κατά χάριν Υἱός Θεοῦ καί νά θεωθεῖ. Οἱ μετανθρωπιστές θά μποροῦσαν νά ὠφεληθοῦν τά μάλα, ἐάν μποροῦσαν νά γνωρίσουν τήν ὀρθοδοξία καί νά καταλάβουν ποιές εἶναι οἱ πραγματικές δυνατότητες τοῦ ἀνθρώπου, οἱ ὁποῖες ὅμως ἐνεργοποιοῦνται μόνο μέσῳ τῆς θείας χάριτος στό πλαίσιο τῆς ὀρθόδοξης ἐκκλησίας.